Remko Kuipers Welzijn 24 sep 2020, 06:00

Leestijd: 7 minuten

Longread: de invloed van zout op je bloeddruk (niet zo makkelijk als je misschien dacht)

Geen week gaat voorbij zonder dat er wel iemand aan me vraagt wat ik van zout vind. Is zout nou ongezond? Maar het is zo lekker? Moet ik het echt helemaal laten staan? En zoute haring dan, want vette vis is toch wel gezond?

Onze overheid is enkele jaren terug een grootscheepse campagne gestart om het zoutgebruik onder de Nederlandse bevolking te verlagen.

Dit goede voornemen komt voort uit berekeningen van onder andere het Voedingscentrum, waaruit zou blijken dat er jaarlijks 2500 minder mensen aan hart- en vaatziekten zouden overlijden als we onze gemiddelde zoutinname van 8,5 naar 6 gram zouden verlagen.

Hoe gezond is zout?

Op dit moment eet meer dan 85 procent van de Nederlandse bevolking meer dan deze 6 gram zout. In Amerika geeft de Amerikaanse Hartstichting, die – toegegeven – vooral adviezen geeft aan mensen met bewezen hart- en vaatziekten, zelfs het advies om minder dan 4 gram (voor wie het precies wil weten: minder dan 3750 mg) zout te eten.

Kant-en-klaar producten zijn de belangrijkste bron van zout in onze voeding. Ongeveer 80 procent van het zout dat we dagelijks binnenkrijgen is hier uit afkomstig. Met name brood, vleesproducten, kaas en de welbekende ‘pakjes’ die gebruikt worden om sausjes voor over het eten te maken.

Overheid

In de afgelopen jaren is het de overheid in samenwerking met de bakkers bijvoorbeeld gelukt om de hoeveelheid zout in het brood geleidelijk terug te brengen, zonder dat de consument het gemerkt heeft. Zout is namelijk een smaakmaker, waaraan snel gewenning optreedt.

Als de hoeveelheid zout in onze voeding plots verlaagd wordt, wordt voedsel door de consument al snel als smakeloos weggezet. Andersom geldt echter ook dat met name de voedingsindustrie gretig gebruik van onze voorliefde voor zout maakt, door hun producten juist net iets zouter te maken dan die van een ander: waardoor het minder zoute product van de buren door hardcore fastfoodjunkies als minder smaakvol wordt afgeschreven.

Enerzijds doet onze overheid dus haar best om ons zoutgebruik, en daarmee mogelijk het aantal dodelijke hartaanvallen, terug te brengen, terwijl aan de andere kant de voedingsindustrie voor hun verkoopcijfers het liefst zout toevoegt aan onze voeding, om ons (meer) te laten eten.

Terechte kritiek?

De grote vraag die naar boven borrelt is natuurlijk: is al die kritiek op zout wel terecht? Want als zout zo ongezond is, waarom vinden we het dan juist wel zo lekker? Wat is de evolutionaire verklaring voor het feit dat we zout zo onweerstaanbaar vinden?

Miljarden jaren geleden ontstond het eerste leven op onze aarde in zee. Sommige dieren verlieten de zee en evolueerden zich verder op het land. Echter, het grootste deel van de evolutie van alle leven op aarde heeft dus in het (zoute) zeewater plaatsgevonden.

Ons zogenaamde extracellulaire milieu (het vocht buiten onze lichaamscellen) lijkt nog steeds op het zoute zeewater waar we in zijn opgegroeid: met een hoge concentratie natrium.

Natrium

In ons lichaam heeft natrium een belangrijke rol gekregen bij onze vochthuishouding. Natrium en water zijn in ons lichaam als het ware aan elkaar verbonden, als we veel water kwijtraken met bijvoorbeeld de urine of zweten, dan verliezen we ook veel natrium.

Andersom is natrium dus belangrijk om vocht in ons lichaam vast te kunnen houden. Gezien de menselijke evolutie op de Afrikaanse savanne, of daar dicht in de buurt, is natrium dus voor ons altijd een belangrijke micronutrient geweest, waar we destijds eerder te weinig dan teveel van aten.

Lees ook: Hoe je je immuunsysteem kan versterken door te werken aan je mentale gezondheid

Natriumchloride was destijds bovendien niet iets wat onze voorouders ‘op elke hoek van de savanne’ tegenkwamen. En als iets belangrijk is voor je gezondheid, maar je eet het eerder te weinig dan te veel, dan ontwikkelt de evolutie zich vaak zo dat we een voorkeur voor dit schaarse ingrediënt van onze voeding ontwikkelen: zoals voor zout (maar denk ook aan zoet of vet).

Tegenwoordig is zout echter wél op elke hoek van de straat te vinden. En nu je weet dat natriumchloride zorgt voor het vasthouden van water begrijp je waarschijnlijk ook de relatie met een hoge bloeddruk. Zowel een te lage als een te hoge inname van zout is dus ongezond. Inmiddels zijn er meerdere studies die deze U-vormige relatie tussen onze zoutinname en de sterfte hebben aangetoond en daaruit blijkt dat de optimum inname van zout rond de 8,5 gram (3450 mg natrium) ligt.

Aanzienlijk hoger dus dan op dit moment wordt aanbevolen door het VoedingsCentrum of de Amerikaanse Hartstichting.

Bloeddruk

Bij mensen die minder zout dan dat eten, heeft het lichaam moeite om de bloeddruk op pijl te houden en als reactie daarop wordt onder andere extra noradrenaline en adrenaline geproduceerd en krijgen we extra trek in zout (zouthonger). Ook deze reactie is vanuit onze evolutie goed te begrijpen, want in de oertijd gingen we eerder dood aan uitdroging dan aan hart- en vaatziekten.

Een hele belangrijke toevoeging aan het bovenstaande verhaal is dat sommige mensen gevoeliger zijn voor zout dan andere. Mensen van Afrikaanse origine zijn gemiddeld bijvoorbeeld veel gevoeliger voor zout dan Kaukasiërs, dikke mensen zijn gevoeliger dan dunne en ook met de leeftijd neemt de zoutgevoeligheid toe.

De huidige aanbevelingen voor onze zoutinname zijn waarschijnlijk gebaseerd op studies met mensen die op basis van hun zoutinname in het ziekenhuis terecht kwamen: oftewel de mensen met de hoogste zoutgevoeligheid. Voor mensen met een hoge zoutgevoeligheid geldt dus dat ze een lagere zoutbehoefte hebben. Of eigenlijk, dat ze eerder ‘last’ van een hogere zoutinname krijgen.

Vanuit dit perspectief is het dus onjuist om, zoals nu wel gebeurt in onze richtlijnen, de aanbevelingen voor mensen met een verhoogde zoutgevoeligheid ook toe te passen op de ‘normale’ bevolking, dan zal een deel hiervan juist een tekort aan zout ervaren en juist een hogere sterftekans krijgen.

Een aantal jaar geleden werd deze hypothese overigens krachtig ondersteund met de resultaten van een onderzoek bij meer dan 130.000 individuen.

Ben je dus niet bekend met hypertensie of hart- en vaatziekten dan is er een goede kans dat je geen verhoogde zoutgevoeligheid hebt (immers onze gemiddelde zoutinname is op dit moment in Nederland 8,5 gram/dag).

Het is daarom dan ook maar sterk de vraag of het voor jou dus zinvol is om je zoutinname te reduceren. Sterker nog, als je kijkt naar bovenstaande figuur zou het zelfs wel eens zo kunnen zijn dat door een reductie van de hoeveelheid zout in je eten je inname zo laag wordt dat je sympathische zenuwstelsel overactief wordt (adrenaline en noradrenaline productie) waardoor je kans op sterfte juist omhoog gaat.

View this post on Instagram

A post shared by BEDROCK Magazine (@bedrockmagazine)

Voor iedereen lijkt een excretie (welke redelijk overeenkomt met de inname) van minder dan 3 gram zout, ofwel minder dan 1200 mg natrium per dag, een ongezonde keuze. Heb je een hoge bloeddruk, dan kun je je zoutinname beter beperken tot een optimale inname van 4500-7000 mg zout per dag (ofwel 1770-2750 mg natrium).

Maar voor ‘gezonde’ mensen, dus zonder hoge bloeddruk, lijkt er tot een inname van ruim 10.000 mg zout (4 gram natrium) nauwelijks nadeel verbonden aan een overvloedige zoutinname. Goed nieuws voor verstokte zoutliefhebbers dus.

Maar let op, en daar zal ik in mijn volgende blog op terugkomen, behalve natrium zijn er nog andere zouten (Mg, Ca, K) in ons lichaam, die naast natrium een hele belangrijke invloed op onze bloeddruk hebben. Sterker nog, het zou wel eens veel belangrijker kunnen zijn om te letten op de inname van die zouten, dan op het vermijden van natrium! Lees dus volgende keer meer over de relatie tussen zout en een hoge bloeddruk.

Meer lezen?

Hier vind je alles over cholesterol. En waarom het juist goed is om vis en vlees te eten.