Redactie Psyche 19 jun 2020, 06:00

Leestijd: 6 minuten

Zo overleef je een traumatische gebeurtenis (+ het belangrijke verschil tussen levensbedreigend en niet levensbedreigend)

Hoe ziet je leven er uit als je op het nippertje ontsnapt bent aan de dood? Ga je fluitend de reservetijd in of ben je zo van slag dat je nooit meer onbevangen kunt leven?

In 2004 ging mijn zwager naar Thailand. Hij had er afgesproken met een Amerikaanse vriend. De vriend was vooruit gereisd en had een huisje gehuurd op een eiland. De dag dat mijn zwager zou aankomen, nam de Amerikaan de boot naar het vasteland om zijn vriend van de trein te halen.

Vrolijk kletsend stapten ze in de bus die hen naar de haven zou brengen. Pas toen ze uitstapten zagen ze dat ze de verkeerde bus hadden genomen, naar de verkeerde haven. Met de eerste de beste taxi reden ze zo snel als dat kon naar de juiste haven om nog net de ferry van die dag te zien wegvaren. Wachtend op de volgende waren ze getuige van de Tsunami die niet alleen het hutje op hun eiland wegvaagde, maar ook de boot waarop ze hadden moeten zitten.

Wéér op het nippertje

5 jaar later moest dezelfde zwager voor zijn werk naar Brazilië om een bekende voetballer te filmen. Op het laatste moment verzette de voetballer de afspraak omdat hij naar zijn geboortedorp terugging. Mijn zwager boekte zijn vlucht om en stapte zo niet in het vliegtuig dat zou verongelukken.

Als schoonzus was ik vooral blij dat hij het had overleefd. Als psycholoog wilde ik vooral weten hoe hij deze twee bijna-dood-ervaringen had beleefd. ‘Ik leef nog,’ antwoordde hij verbaasd. ‘Maar je was bijna dood geweest,’ zei ik. Hij vond van niet.

Ook lezen: Adem in. Adem uit. Hoe je met ademhaling trauma’s en spanning kunt loslaten

Elke dag was hij bijna dood, vond hij. Er was altijd een kans om een verkeerde afslag te nemen, te vallen, te struikelen of op het verkeerde moment op de verkeerde plaats te zijn. De twee gebeurtenissen hadden op geen enkele manier invloed op hem gehad. Tussendoor had hij ook nog een bomaanslag in Istanboel overleefd, zo vertelde hij.

Je bent erna nooit meer hetzelfde

Het duurde jaren voor ik zijn ervaring kon delen, toen er vlak voor mij, op de rondweg van Amsterdam, een ernstig auto-ongeluk plaatsvond. Met een bochtje reed ik er omheen en op geen enkele manier bracht het me van slag. Waarom niet? Want uit onderzoek weten we dat mensen die een ramp overleven of een levensbedreigende situatie meemaken daarna nooit meer dezelfde zijn.

Het geheim zit hem in de omschrijving ‘levensbedreigend’. Want noch mijn zwager noch ik hebben ons bedreigd gevoeld. Dat was anders geweest als hij wél op de boot of in dat vliegtuig had gezeten of als ik net een paar seconden eerder op de plek van de aanrijding was geweest.

Traumatische gebeurtenissen gebeuren meestal onverwacht, zijn met niets anders te vergelijken en zijn moeilijk te verwerken of te begrijpen. En hoewel vrienden en familie blij zijn dat je nog leeft, is het voor de overlever zelf nog steeds een ramp. Het bijna vanzelfsprekende gevoel van veiligheid is weg.

Nooit meer voorspelbaar

Je ervaart hoe ongelooflijk weinig invloed je eigenlijk op je leven hebt. Het leven zal nooit meer voorspelbaar zijn. Mensen die een levensbedreigende situatie meemaken hebben het gevoel dat hun leven aan duigen is. En omdat de gebeurtenis bijna altijd geheel onverwacht plaatsvindt moet de verwerking ervan na de gebeurtenis plaatsvinden.

De heftigste emoties komen meestal vlak na de gebeurtenis. Angst, verdriet, woede en schuldgevoel. Maar deze gevoelens ebben weg. En uit onderzoek weten we dat de aanwezigheid van vrienden, familie en dierbaren het meest effectief is om te herstellen. Emotioneel herstel betekent overigens niet dat je in een keer bent genezen.

Wie een levensbedreigende situatie heeft overleefd kan in de weken of maanden erna intense angst of gevoelens van hulpeloosheid hebben. De eerste reactie van de meeste mensen is proberen niet terug te denken aan de gebeurtenis. Maar juist dat niet terug denken staat herstel in de weg.

Schuldgevoel

Veel mensen hebben last van schuldgevoel en nemen het zichzelf kwalijk dat ze in die situatie zijn beland. Welgemeende goede raad van vrienden zoals het was niet jouw schuld werkt vaak averechts op het reusachtige schuldgevoel. Maar de grootste emotie die je als overlever moet verwerken is een gevoel van verlies. Verlies van gevoel van veiligheid. Want van heel dichtbij heb je ervaren hoe het voelt om het leven te kunnen verliezen.

Volgens onderzoekers van de Universiteit van Karolinska in Stockholm kunnen deze gevolgen nog heel lang een negatieve invloed hebben op iemands gezondheid. De onderzoekers volgden de mensen die in 2004 de Tsunami in Thailand overleefden. Er waren ten tijde van de Tsunami meer dan 1500 inwoners van Stockholm in het rampgebied.

15 maanden na de Tsunami zei 70 procent van hen dat ze waren hersteld en dat ze goed waren opgevangen door vrienden en familie. Maar de overige 30 procent had nog altijd last van post traumatische stress, zoals stemmingswisselingen en slaapstoornissen.

Wat je hebt beste kunt doen

Psychologen doen veel onderzoek naar de effecten van traumatische gebeurtenissen. Zodoende is ook bekend wat je het beste kunt doen – of laten – mocht je ooit in een levensbedreigende situatie terecht komen. De lijst adviezen is overigens ook handig als je een andere negatieve gebeurtenis in je leven moet verwerken.

• Sta jezelf toe om van streek te zijn. Zie het als een normale reactie en accepteer alle gevoelens die daarbij horen.
• Vertrouw erop dat je sterk genoeg bent om ermee om te kunnen gaan.
• Gebruik geen overmatige hoeveelheden alcohol en geen drugs.
• Elke keer dat je aan de gebeurtenis terugdenkt of erover praat ben je een stap verder in de verwerking ervan. Herbeleven is de manier waarop de geest geneest.
• Zorg dat je dagelijks leven zo veel mogelijk doorgaat als ervoor.
• Zorg voor voldoende slaap en veel beweging.
• Vertel je omgeving waar je behoefte aan hebt. Wanneer je met rust gelaten wil worden, of juist wil praten.
• Zorg dat je lichaam kan ontspannen. Door yoga, meditatie, tuinieren, wandelen of door te luisteren naar muziek.
• Als herinneringen aan de gebeurtenis andere nare herinneringen bovenhaalt, probeer dan om de verschillende gebeurtenissen te scheiden. Laat jezelf niet overspoelen door te veel verdriet.
• Geef uiting aan je gevoelens, door erover te praten of door ze op te schrijven. Een dagboek bijhouden is een beproefde methode om negatieve gebeurtenissen te verwerken.

Meer Bedrock?

Lees hier het bijzondere en heftige verhaal over Sol’s zusje, die een hersentumor heeft.