Tanja Terstappen Psyche 30 sep 2019, 06:00

Leestijd: 4 minuten

We vergelijken onszelf meer dan ooit met anderen (alleen kunnen we dat niet aan)

Scrollend door je Instagram-feed kom je een hoop mensen tegen die een plattere buik, groter huis of spannender leven hebben dan jij. Meh. We vergelijken onszelf steeds met de mensen om ons heen. Gelukkig is dat heel normaal, want op die manier stellen we een norm en kunnen we testen of we daar nog binnen vallen. De vraag is alleen: met wie vergelijk je je nou helemaal? En in hoeverre is die vergelijking realistisch als we allemaal alleen maar onze topprestaties delen (mét filter)? ‘Door de komst van social media vergelijken we onszelf meer met anderen dan ooit. Het lijkt alsof iedereen het beter doet, want iedereen zet alleen de goede dingen op Facebook of Instagram. Liefst met een mooi filtertje eroverheen. Dat versterkt het gevoel te moeten presteren’, vertelde psycholoog Charlotte Boshuisen ons eerder.

Psychologie Magazine schrijft daarover: ons brein kan nog niet overweg met al die perfect gestileerde plaatjes op sociale media.

We vergelijken onszelf omhoog of omlaag

Het werkt zo: we vergelijken onszelf ‘omhoog’ of ‘omlaag’. Omlaag vergelijken doen we om onszelf gerust te stellen. ‘Het is niet voor niks dat de programma’s van bijvoorbeeld dr. Phil en Oprah Winfrey zo populair zijn’, zegt sociaal psycholoog Paul van Lange, hoogleraar aan de VU Amsterdam in Psychologie Magazine. Het is lekker om te zien dat er mensen zijn die het nog slechter hebben dan jij. Klink niet lief, is het ook niet, maar we doen het allemaal. ‘Door onszelf te vergelijken met mensen die slechter af zijn, voelen we ons korte tijd beter’, zegt Van Lange. In onze huidige prestatiemaatschappij hebben we dat trucje ook nodig om te kunnen omgaan met teleurstellingen.

Aan de andere kant vergelijken we onszelf dus ook ‘omhoog’. Zo’n opwaartse vergelijking kan ook een positief effect hebben. Goed voorbeeld doet goed volgen, zeg maar. Het kan ons motiveren, we kunnen ons aan iemand optrekken of onze eigen zwakke plekken ontdekken en daardoor groeien. Dat is in een ideale wereld zo. In praktijk ligt het echter anders. We zoeken vergelijkingen omhoog liever niet op. Als je dan toch iemand tegenkomt die beter is dan jij, zal je brein fel uithalen om het vervelende gevoel te killen.

En toch ben ik beter

Iedereen vindt zichzelf namelijk stiekem een beetje slimmer, beter, eerlijker en socialer dan anderen. We bedenken waarom we het tóch beter doen dan de ander. Bij een foto van een gelukkig stelletje: ‘Ik ben zo blij dat ik vrijgezel ben!’ Bij een platte buik: ‘Ik ben zo blij dat ik niet elke dag in de sportschool sta!’ Et cetera. Van Lange: ‘We herinterpreteren de ­situatie zo dat we er toch een goed ­gevoel aan overhouden.’ Een goed ding, want anders zou je eigenwaarde een flinke deuk krijgen. Zéker ten tijde van social media.

Lees ook: Waarom vergelijken we onszelf met beelden in de media? (en kunnen we daar niet mee stoppen)

Het lukt ons op zich dus wel om ons zelfbeeld hoog te houden, schrijft Psychologie Magazine. Maar social media trekken alles uit z’n verband. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat intensieve Facebook-gebruikers vaker een negatief zelfbeeld hebben. En voor Instagram geldt: hoe meer (relatief) onbekenden we volgen, hoe groter onze kans op depressieve gevoelens. Door social media laat onze zelfbescherming het afweten.

Niet zo gek, want alles wat je ziet ís ook gefilterd en dus moeilijker te relativeren. Bij bekenden kan het nog enigszins omdat je de échte (ongefilterde) situatie kent, maar het is lastiger bij influencers die je niet kent. ‘De online wereld is zo’n nieuw fenomeen dat we er mentaal nog niet op zijn toegerust’, zegt mediapsycholoog Elly Konijn, hoogleraar aan de Vrije Universiteit, in hetzelfde artikel.

Als je durft

What to do? Ten eerste is het goed om zélf niet meer mee te doen met het neerzetten van een onrealistisch beeld. Niet meer om bevestiging vragen voor je lekkere salade of je platte buik, niet meer je gezicht bewerken met een filter of alleen maar foto’s uit je goede hoek plaatsen. Als je durft. Bovendien is het goed om je bewust te zijn van het effect dat al die perfect gemaakte foto’s op je hebben én je te realiseren dat iedereen onzeker is en mensen waarschijnlijk ook zo over jouw leven denken. En verder? Als het je dwars zit: lekker niet meer volgen die topmodellen, fitgirls en rijke lui.

Meer lezen

• Iedereen heeft het beter voor elkaar dan jij (waarom is het nooit genoeg?)
• Heftig: dit is de invloed van social media op tienermeisjes
• FOMO, wat is dat nou eigenlijk echt? (en wat doe je ertegen)