Redactie Psychologie 4 jul 2019, 06:00

Leestijd: 9 minuten

Wat je kunt leren van de donkerste kant van je persoonlijkheid

De donkerste kant van je persoonlijkheid hou je natuurlijk het liefst verborgen. Soms bewust, maar meestal onbewust. Nergens voor nodig, want er valt van alles te leren over de verborgen kanten van je persoonlijkheid. De minder mooie eigenschappen die je zo zorgvuldig hebt weggestopt, kunnen af en toe best van pas komen. Zonder iemand te willen aanzetten tot liederlijk drankmisbruik, is alcohol drinken de makkelijkste manier om verborgen eigenschappen van jezelf te ontdekken. Alles wat je in het dagelijks leven zo keurig weet weg te stoppen, komt op de vrijdagmiddagborrel gezellig naar boven. Een paar glazen wijn kan van de meest verlegen mensen party animals maken, maar het kan ook de nare kanten van iemand naar boven halen. Zoals de gezellige buurman die op verjaardagen opeens seksistische grappen gaat maken of op de vuist wil met je vrienden.

Al die eigenschappen die je niet van jezelf kent of wil kennen, kunnen op onverwachte momenten naar boven komen. Alcohol, maar ook vermoeidheid of op hol geslagen hormonen, er is altijd wel een verklaring voor gedrag dat je niet goed van jezelf kent. Toch is het een prachtige aanleiding om meer over jezelf te weten te komen. En om voor een keer met Dr. Phil te spreken: ‘wat je niet onder ogen wilt zien, kun je ook niet veranderen.’ Tijd voor een duik in de schaduwkant van je persoonlijkheid.

Je geheime schaduwkant

De Zwitserse psychiater Carl Jung was de eerste die over de schaduwkant sprak. De schaduwkant is de persoon die je niet wilt zijn, maar die je wel bent. Volgens Jung doet iedereen onbewust zijn best om de minder mooie kanten verborgen te houden, voor de buitenwereld maar ook voor zichzelf. In de schaduw van de leuke persoon die je denkt te zijn, zitten seksuele en overlevingsinstincten, overblijfselen uit een tijd dat de mens vooral bezig was met overleven en reproduceren. En overleven doe je, net als dieren, door af en toe flink je klauwen uit te slaan.

Ook is de schaduw volgens Jung een soort vuilnisbak waar alle eigenschappen in verdwijnen waarvan we van jongs af aan geleerd hebben dat ze niet goed zijn. Zou het niet heerlijk zijn om een keer iemand wiens hoofd je niet aanstaat een enorme klap in het gezicht te geven of te gaan stampvoeten als je je zin niet krijgt. Helaas hebben al die ouders vroeger vreselijk hun best gedaan om je dat gedrag af te leren. Maar ongecontroleerde woede-uitbarstingen, sterke seksuele driften, ziekelijke jaloezie, het is allemaal gedrag dat je in de schaduw met je meedraagt.

Er liggen schatten in de donkere kant van je persoonlijkheid

Dat betekent niet dat je alleen maar narigheid in de schaduw vindt. Volgens de Jungiaanse psycholoog Inger van Lamoen liggen er ook schatten verborgen. ‘In therapie kijk ik altijd of er iets is waar je afstand van hebt gedaan, maar wat je in het dagelijks leven juist goed kunt gebruiken.’ Sommige van die ogenschijnlijk minder plezierige kanten zijn al die jaren misschien ten onrechte weggestopt. Eigenschappen die wel degelijk hun waarde kunnen hebben als je ze maar niet als negatief bestempelt.

Must read: Je likeability verhogen? Laat deze 10 slechte gewoontes los

Weerbaarheid is volgens Van Lamoen zo’n eigenschap, die vooral vrouwen heel lang hebben gemist omdat ze als meisje hebben geleerd om maar vooral lief te zijn. Opkomen voor jezelf en de wereld opeisen is gedrag dat veel vrouwen eeuwen lang naar de schaduwkant van hun persoon hebben verbannen. De schaduwkant is volgens haar de kant die je niet aan de buitenwereld wilt laten zien, maar die net zo veel bij je hoort als de kant die je wel laat zien. ‘Het zijn twee kanten van dezelfde medaille.’

Volgens Van Lamoen doen mensen vroeg in hun leven afstand van bepaalde eigenschappen die ze later juist heel goed kunnen gebruiken. Volgens haar kun je pas een compleet mens worden als je alle eigenschappen van jezelf kent, ook de minder leuke. ‘Het is heel belangrijk om jezelf te durven zijn, of om het met Jung te zeggen: te worden wie je bent.’

Hoe doe je dat?

Goed, het is een regenachtige zondagmiddag en je bent er eens lekker voor gaan zitten om die schaduwkant van jezelf te ontdekken. Hoe kom je er dan achter wat je al die jaren als een Dr. Jekkyl en Mr. Hyde met je meedraagt? De donkere kant zou de donkere kant niet zijn als hij niet af en toe van zich zou willen laten spreken, het liefst tijdens heftige emoties als woede, liefdesverdriet of jaloezie. Maar het moment waarop je in de keuken met servies staat te gooien is niet altijd het beste moment om tot zelfreflectie over te gaan.

Vind je vast ook leuk: Dit is wat er gebeurt tijdens een proces van persoonlijke groei

Gelukkig is er ook een makkelijke manier om de verborgen kant van je persoonlijkheid te ontdekken. Door kritisch naar je medemens te kijken bijvoorbeeld. Dus laat die vervelende buurvrouw, de zelfingenomen man van je vriendin of de veel te optimistische collega in je hoofd de revue passeren. Hoe vervelender je ze vindt, hoe beter het is. Alles wat je namelijk ergert aan anderen, kan je helpen jezelf beter te begrijpen.

Volgens Van Lamoen kun je vreemden gebruiken als spiegel van de ziel. Je ergeren aan anderen en een instinctieve hekel hebben aan wildvreemden zegt meer over jou dan over die anderen. En hoe slechter je de ander kent, hoe groter volgens haar de projectie is. ‘Vooral als je emotioneel heftig op een ander reageert, is dat vaak iets wat je in jezelf onderdrukt. Stel, je komt in je eentje op een receptie en je ziet een heleboel mensen die je niet kent. Je vraagt je af bij wie je moet gaan staan. En dan zie je altijd iemand die je direct tegenstaat. Misschien is dat een opschepperig iemand, iemand die het hoogste woord heeft. Als je je daar aan ergert, moet je je eens afvragen of je zelf niet iets meer van die eigenschap kunt gebruiken.’

Verborgen eigenschappen

Navraag in eigen omgeving naar verborgen eigenschappen levert een hele reeks voorbeelden op. Zoals Hanna (31) die eigenlijk aan niemand een hekel heeft, behalve aan die vage kennis die bij het irritante af alleen aan zichzelf denkt. Bij doorvragen blijkt juist het totale gebrek aan empathie bij die ander haar te storen. En laat dat nou net de eigenschap te zijn die ze zelf misschien iets te veel heeft. ‘Ik denk altijd eerst aan anderen en dan pas aan mezelf. Misschien moet ik ook eens denken “val allemaal dood” en eerst aan mezelf denken.’

Lees ook: Perfectionisten opgelet: 5 tips tegen perfectionisme

Of Laura (32), de jonge moeder die twee studies afrondde en de hele wereld afreisde. Ook zij ergert zich aan niemand. Behalve dan aan die ene buurman die ze nauwelijks kent, maar die altijd maar opschept over hoe goed hij overal in is. ‘Misschien moet ik mezelf ook wat meer op de borst kloppen,’ zegt ze. ‘Misschien ben ik veel te bescheiden en is het juist die zelfingenomenheid die me bij de buurman ergert. De eigenschap die ik al van kind af aan wegdruk, waardoor ik nooit helemaal goed uit de verf kom.’

Natuurlijk zijn er ook mensen die echt vervelend zijn. Die je niet kunt uitstaan om wat voor reden dan ook. Maar juist als je iemand heel slecht kent, is er waarschijnlijk een andere reden voor de irritatie die hij of zij bij je oproept. De vage bekende die met zijn totale gebrek aan humor kan je laten zien dat je je leven lang al te veel je best doet om iedereen te entertainen met grappen en leuke verhalen.

Zo haal je het meeste uit je dagboek (voor persoonlijke groei)

De afkeer die je van iemand kan hebben die altijd het hoogste woord heeft, kan je laten zien dat jij misschien wat uitgesprokener moet zijn. En een hekel hebben aan een collega die uitblinkt in onnozelheid, kan jou misschien laten zien dat je niet altijd je best hoeft te doen om de slimste van de klas te zijn. En bedenk: hoe minder goed je iemand kent, hoe groter de spiegel die hij of zij je voorhoudt.

Natuurlijk is het niet altijd leuk om je eigen weggestopte kanten te herkennen, maar het levert wel een prachtige schat aan informatie over jezelf op. Volgens de Jungiaanse therapeute Nancy van den Berg-Cook is het leren kennen van je schaduwkant noodzakelijk voor persoonlijke groei. ‘Iedereen heeft positieve en negatieve kanten, maar die horen wel bij elkaar. De meeste mensen zijn zich niet bewust van hun negatieve eigenschappen, maar je moet ze toelaten om te kunnen groeien. Dat gaat makkelijker als je het gevoel hebt dat je in wezen een goed mens bent. Als je positief tegenover jezelf staat, kun je je slechte eigenschappen makkelijker toelaten. Het is per definitie heel pijnlijk om die kant te zien, maar hoe pijnlijker het nu is, hoe blijer het je uiteindelijk maakt.’

Oefening

Hoe kom je erachter wat je slechte kanten zijn?

1. Luister naar feedback van anderen. Als je fel reageert, is er misschien iets aangeraakt wat heftige emoties oproept.
2. Let op je dromen, maar ook op je fantasieën en dagdromen. Hou een droomdagboek bij. Je schaduwkant kan zichzelf openbaren in een persoon in je dromen, die op je lijkt, maar die je ook angst inboezemt of dingen doet die jij eng vindt.
3. Om welk gedrag van anderen kun je je kwaad maken?
4. Welke mensen vind je vervelend? Bedenk dat hoe slechter je iemand kent, hoe groter de projectie van je eigen schaduwkanten is.
5. Welke eigenschappen draag je zelf sterk naar buiten? Als je maar blijft benadrukken dat je zo vergevingsgezind bent, heb je misschien ook een wraakzuchtige kant die je sterk onderdrukt. Als je een hele uitgesproken mening hebt die je te vuur en te zwaard verdedigt, zit er vaak iets achter wat je onderdrukt. Waarschijnlijk het tegenovergestelde van wat je uitdraagt.
6. Vraag je af welke eigenschappen naar boven komen als je veel alcohol drinkt. Omdat alcohol je natuurlijke remmingen vermindert, kan er gedrag naar boven komen dat je doorgaans onderdrukt.

Kernkwaliteiten

In managementtrainingen worden vaak de kernkwaliteiten van Daniel Ofman gebruikt. In dit rijtje is de eerste eigenschap je goede of kernkwaliteit en de andere eigenschap die waar je je aan ergert bij anderen.

• Optimistisch-pessimistisch
• Beheerst-onbereikbaar
• Betrokken-onverschillig
• Realistisch-zweverig
• Gedisciplineerd-ongedisciplineerd
• Kritisch-ja knikken
• Ingetogen-opdringerig
• Toegewijd-laissez faire
• Moedig-aarzelend
• Meegaand-eigengereid
• Ordenend-wispelturig

Meer lezen over persoonlijkheid?

• Voor mezelf kiezen voelt egoïstisch.
• Welk persoonlijkheidstype ben jij? (prop jezelf lekker in een hokje)