Malu Kirschbaum Psyche 17 aug 2024, 12:31

Leestijd: 6 minuten

Waarom wil ons brein verslaafd zijn en hoe komen we er vanaf?

Je kent het wel: je neemt een stuk chocola en wil vervolgens de hele reep. Of je zou willen dat er nooit een einde kwam aan een goed boek, een glas wijn of een heerlijke sekspartij. En waarom vinden we het zo moeilijk om onze telefoon weg te leggen na ‘nog één’ TikTok-video? Dit alles heeft te maken met de manier waarop ons brein werkt en hoe het ervoor zorgt dat we verslaafd raken. Hoe het verlangt naar dopamine, de chemische stof die ons zo lekker in ons vel laat voelen.

Op het moment dat we verlangen ervaren, willen we al gauw meer, meer, meer, maar dat maakt ons niet per se gelukkig.

Verslavende kracht van dopamine

Dopamine is een klein, maar krachtig, chemisch stofje in onze hersenen dat ons motiveert om dingen te doen die goed voor ons zijn, zoals eten, seks, of sociale interactie. Vroeger hielp dit ons te overleven door ons te belonen wanneer we iets nuttigs deden.

Maar in de moderne wereld wordt dopamine overal voor ingezet, van het bestellen van pizza tot het ontvangen van likes op Instagram. Elke keer als we iets doen dat ons een goed gevoel geeft, komt er dopamine vrij, en dat is precies wat ons brein wil: meer, meer, meer.

Eindeloos verlangen

Volgens Dr. Anna Lembke, een vooraanstaand psychiater en auteur van het boek De Dopaminefactor, is dopamine zowel onze beste vriend als onze grootste vijand. Het zorgt ervoor dat we ons goed voelen, maar het kan ons ook in een eindeloze cyclus van verlangen en afhankelijkheid duwen.

Lembke laat aan de hand van haar baanbrekende onderzoek en de laatste wetenschappelijke ontdekkingen zien wat dopamine met ons doet en waarom ons brein zo graag verslaafd wil zijn. “Je denkt misschien dat je controle hebt, maar dopamine heeft vaak de touwtjes in handen.”

Meer is niet altijd beter

Lembke legt uit dat ons brein altijd op zoek is naar balans tussen pijn en plezier. Dit betekent dat elke keer dat we iets leuks doen – zoals het eten van die chocolade of het checken van een nieuwe post – ons brein direct na die piek in plezier een dip ervaart. Het gevolg? We willen nóg een hap, nóg een scroll, nóg een aflevering.

Maar hoe meer we toegeven aan die verlangens, hoe minder plezier we uiteindelijk ervaren. Het is alsof je steeds meer van iets nodig hebt om hetzelfde gevoel te krijgen en dat kan je in een vicieuze cirkel van afhankelijkheid trekken.

En hier zit het probleem: onze wereld zit vol met dingen die ons dopamine geven. Van social media tot Netflix, van online shoppen tot fastfood, we worden constant gebombardeerd met kansen om die feel-good hit te krijgen.

Je smartphone: een onuitputtelijke bron van prikkels

Onze telefoons zijn misschien wel het beste voorbeeld van hoe dopamine ons leven kan beheersen. Het is een soort moderne injectienaald die 24 uur per dag digitale dopa­mine afgeeft aan een generatie die altijd verbonden is. 

Elke melding, elk bericht, elke nieuwe like is een kleine dopamine-boost. En het probleem is dat deze prikkels non-stop doorgaan. Zelfs als we niet op onze telefoon zitten, voelen we de drang om te checken of we iets missen (het FOMO-syndroom).

Sociale media

Platforms als Instagram, Facebook en TikTok zijn hier de grootste boosdoener. Ze zijn ontworpen om ons verslaafd te maken, met algoritmes die precies weten welke inhoud ons het meest prikkelt. We scrollen eindeloos door feeds op zoek naar de volgende dopamine-hit en voordat we het weten, zijn er uren voorbij.

Vervolgens worden we constant beloond met likes en reacties. Dit versterkt ons verlangen naar acceptatie en populariteit, wat leidt tot een cyclus van steeds meer posten en steeds meer checken.

Deze continue stroom van informatie en stimulatie zorgt ervoor dat we altijd op zoek zijn naar de volgende fix, zonder ooit echt voldaan te zijn. En wat gebeurt er als je de hele tijd in die high zit? Je brein raakt overbelast en dat kan leiden tot angst, depressie, en natuurlijk – verslaving.

Waarom ons brein verslaafd wil zijn

Het zit zo: ons brein is eigenlijk heel slecht aangepast aan de wereld van vandaag. Duizenden jaren geleden moesten we hard werken om in leven te blijven. Voedsel was schaars, en het was belangrijk om zoveel mogelijk energie binnen te krijgen wanneer dat kon.

Maar nu, in een tijdperk van overvloed, werkt datzelfde mechanisme tegen ons. Ons brein wil altijd meer, zelfs als we dat eigenlijk niet nodig hebben. Daarnaast zijn we sociale wezens, geprogrammeerd om bevestiging en goedkeuring van anderen te zoeken.

Hoe kom je er vanaf?

Het lijkt misschien alsof we geen controle meer hebben, maar dat is niet waar. We kunnen onze hersenen opnieuw trainen om een gezondere relatie met dopamine te hebben. Hier zijn een paar tips om je op weg te helpen:

1. Doe een dopamine detox

Dit betekent niet dat je alles wat je leuk vindt, moet opgeven, maar probeer eens een dag (of zelfs een paar uur) zonder je grootste dopamine-boosters door te brengen. Zet je telefoon uit, eet gezond en kijk geen series. Je zult merken dat het even wennen is, maar het kan wonderen doen voor je mentale gezondheid.

2. Geniet van minder

In plaats van altijd op zoek te gaan naar de grootste kick, probeer te genieten van de kleine dingen. Neem de tijd om echt te proeven van je eten, of om te genieten van een rustig moment zonder afleiding. Dit helpt je om minder afhankelijk te worden van constante prikkels.

3. Verander je focus

In plaats van altijd te zoeken naar snelle voldoening, richt je op activiteiten die je op de lange termijn gelukkig maken. Denk aan sporten, lezen, of tijd doorbrengen met vrienden en familie. Deze dingen geven misschien niet meteen een dopamine-boost, maar ze zorgen wel voor een diepere en duurzamere vorm van geluk.

4. Beoefen mindfulness

Mindfulness en meditatie zijn geweldige tools om meer in het moment te leven en je bewust te worden van je verlangens. Door regelmatig te mediteren, leer je om afstand te nemen van directe verlangens en meer controle over je gedachten en gedrag te krijgen.

5. Beweeg meer

Lichamelijke activiteit is een natuurlijke manier om je dopaminegehalte op peil te houden zonder afhankelijk te worden van externe prikkels. Of het nu gaat om een stevige wandeling, een yogasessie, of een intensieve work-out – bewegen helpt je om je beter te voelen, zonder de valkuilen van verslaving.

Gezonde balans

We leven in een tijd waarin we voortdurend worden geconfronteerd met prikkels die ons belonen met dopamine. Ons brein is hier gevoelig voor, en dat maakt ons vatbaar voor verslaving. Maar dat betekent niet dat we hulpeloos zijn.

Door bewuste keuzes te maken en een gezondere balans te vinden tussen plezier en pijn, kunnen we onze afhankelijkheid van externe prikkels verminderen en ons welzijn op de lange termijn verbeteren. Dus de volgende keer dat je naar dat tweede stuk chocolade grijpt of je telefoon checkt voor de tiende keer in een uur, denk even na…

Is dit echt wat je wilt? Of ben je gewoon op zoek naar de volgende dopamine-hit? Door bewust te zijn van wat je drijft, kun je betere keuzes maken en een leven leiden dat niet wordt beheerst door de grillen van een verslaafd brein.

Elleke (30): ‘Ik ben verslaafd aan vreemdgaan omdat ik me dan gezien voel’