Redactie Psyche 18 jun 2020, 06:00

Leestijd: 4 minuten

Waarom het (niet) de schuld van je ouders is

Een vriendin die ik al bijna mijn hele leven ken hing huilend aan de telefoon. Het was allemaal de schuld van haar moeder, vond ze. Haar overwonnen eetstoornis, haar angsten, haar slechte keuze in mannen. Ik hoorde haar aan en opperde dat het misschien wel de schuld van haar moeder was, maar dat diezelfde moeder nu stokoud was en zich misschien van geen kwaad bewust. De meeste ouders doen ook maar wat bij het opvoeden, maar ze doen dat wat ze verkeerd doen, niet met kwade opzet. Met onhandigheid misschien, maar waarom zou je ze dat een leven lang nadragen?

Mijn vriendin snikte dat haar moeder haar nog steeds het leven zuur maakte. Ook dat hoorde ik geduldig aan en legde haar toen uit dat ze 20 jaar lang onder het juk van die moeder had geleefd. Dat ze er vervolgens 20 jaar over mocht doen om dat te boven te komen, maar dat er ook een moment moest zijn waarop ze die hele jeugd achter zich moest laten en aan de tweede helft van haar leven moest beginnen.

Ouders de schuld geven

Als we willen kunnen we onze ouders overal de schuld van geven, zegt de Duitse psychologe Sandra Konrad. Ze heeft verschillende boeken geschreven over relaties en families, waaronder het in het Nederlands vertaalde Het zit in de familie. In dat boek legt ze uit dat je familie het sjabloon is dat je vormt.

In de eerste jaren zetten ze het parcours uit waarbinnen je je begeeft. Het is een teken van een gezonde ontwikkeling dat we ons losweken van onze ouders om onszelf te vinden, ons eigen parcours uit te stippelen.

Losweken

Dat losweken gaat moeilijker als we ons niet alleen hoeven los te weken van de wensen en verwachtingen van onze ouders, maar ook van de emotionele bagage die we hebben meegekregen. ‘Vaak wordt deze familiale last pas duidelijk als we onder het gewicht ervan dreigen te bezwijken,’ zegt Konrad.

Als pijnlijke en onopgeloste levensthema’s van onze ouders en voorouders heftig in ons eigen leven opduiken. Traumatische gebeurtenissen uit de familiegeschiedenis die niet verwerkt zijn, maar wel in het familiegeheugen zijn opgeslagen.

Mijn eigen overgrootmoeder had als kind thuis een pianostemmer wiens kind in een pinda was gestikt. Als ik alleen maar in de buurt kwam van een bakje pinda’s begon mijn overgrootmoeder te hyperventileren van angst.

Zo kreeg die onbekende pianostemmer een belangrijke rol in ons leven. Maar de meeste angsten en oeroude emotionele lasten zijn helemaal niet zo makkelijk te herleiden. Toch moet je daar als volwassen kind van loskomen.

Rollenspel

Al bij je geboorte krijg je door je familie bepaalde rollen toebedeeld die gepaard gaan met opdrachten. ‘Elke familie kent ongeschreven, soms onbewuste wetten over hoe zonen en dochters zich dienen te gedragen,’ zegt Konrad. Daar kun je je pas van bevrijden als je begrijpt welke opdrachten je hebt meegekregen. De slimme, de dappere, het zorgenkindje, of die met dat moeilijke karakter.

Een familie is als een toneelstuk waarbij elk kind een rol krijgt toebedeeld. een kind dat zich tegen die voorgeschreven rol verzet, kan het hele familiesysteem omver werpen. Als de rol die je krijgt toebedeeld niet makkelijk is te vervullen, of gewoon niet bij je past, moet je daar uit kunnen stappen.

Waarom dat niet makkelijk is, is omdat je deel bent van dat hele grote toneelstuk, waarin zelfs overleden voorouders nog kunnen meespelen. In families die heel hecht zijn – positief of negatief – is het extra lastig om daaruit te stappen. Kinderen kunnen vanuit hun familie de opdracht te krijgen om het helemaal anders te doen: wij konden niet studeren, maar jij wel. Of het juist precies hetzelfde te doen: wij zijn een familie van hardwerkende mensen en je moet de naam van de familie groot houden.

Welke rol heb jij?

Om je los te kunnen maken van je familie moet je weten welke rol jij kreeg toebedeeld. En weet je eenmaal wat jouw rol was, kun je ook ontdekken wat de opdracht was die erbij hoorde. Misschien was je wel de oudste en de wijste, die carrière moest maken. Of was je de jongste en moest je juist altijd kind blijven, en een beetje afhankelijk blijven. Wat de inhoud van de belastende familiale opdrachten ook is, één ding hebben ze volgens Konrad gemeen. Dat ze je hinderen om je vrij te ontwikkelen en je los te maken van je familie.

Hoe minder er in families begrip is voor de autonome zelf van een kind, hoe meer ouders hun eigen wensen projecteren op hun kinderen. Je losmaken van je ouders en van je familie, hoe oud je ook bent, betekent dat je verschil leert zien tussen de rol die je wilt spelen en de rol die anderen graag willen dat je speelt.

Meer Bedrock?

• Hoe ik door een familieopstelling uit mijn burn-out kwam (long read)
• Hoe je met een familieopstelling antwoord kunt krijgen op levensvragen
• We zijn allemaal familie: letterlijk