Rolien Sandelowsky Psyche 24 jun 2018, 06:00

Leestijd: 6 minuten

Waarom iédereen (ja, iedereen) onzeker is

Ik ben al geruime tijd in de ban van onzekerheid. Niet zozeer van het gevoel, meer nog van de definitie. ‘Onzekerheid’ lijkt een collectieve staat van onrust te zijn, die we en masse ervaren, maar nóg massaler verbergen. Publiekelijk praten over je onzekerheden noemen we dan weer zelfverzekerd zijn. Fascinerend.

Definitie

De term onzekerheid vat een heel scala aan emotioneel ongenoegen. Van fysieke onzekerheid (ik heb rare knobbels op m’n tenen) tot sociale onzekerheid (ik wil dat iedereen me aardig vindt), inhoudelijke onzekerheid (ik weet helemaal niet wat er allemaal speelt in de wereld), ethische onzekerheid (wie ben ik om dit stuk te schrijven?) en zo kunnen we nog wel even door.

Onzekerheid is een soort grensgebied tussen bescheidenheid en doemdenken. Een negatief uitgeslagen poging om objectief in te schatten wat je mogelijkheden zijn. De kern van onzekerheid? Onze behoefte aan sociale veiligheid.

Want zou mijn kudde mij wel willen als ze zouden weten wat er schuilgaat in mijn schoenen, dat ik geen idee heb van het nieuws en eigenlijk gewoon maar wat aan het doen ben?

Neutraliteit

Iedereen ervaart onzekerheid, ongeacht je vermogen. Het is een gevoel dat meegroeit met je vaardigheden. Word je steeds beter in je vak? Dan verschuift je focus en vind je nieuwe dingen om aan te twijfelen. Zit je steeds strakker in je vel? Dan blijkt je hoofdhaar uit te vallen of je okselhaar in te groeien.

De onzekere gemoedstoestand is irrationeel verbonden aan omstandigheden en onafhankelijk van meetbare kwesties waarop de onzekerheid is gestoeld.
In feite bouwen we illusionaire figuren die al onze goede eigenschappen hebben, plus de ‘betere’ variant van onze ongewenste kenmerken.

Vervolgens gaan we onszelf met dit zelfbedachte übermensch vergelijken en concluderen we dat de illusie toch steeds wint. Vanuit deze optiek kun je onzekerheid zien als een constante hang naar verbetering, het steeds verder willen evolueren van jezelf.

Want de kudde, of mijn vriend, vriendin, baas, etc. (ik), zou toch liever iemand willen die heel erg op mij lijkt, maar dan mét een Blendle-account, glansrijk afgesloten PhD-traject en zonder hamertenen? Natuurlijk!

Maar bestaat die persoon wel? Of vergelijk ik me met iemand die helemaal niet kán bestaan? Omdat onze goede eigenschappen bloeien bij de gratie van onze slechte, en perfectheid een illusie is.

Ook interessant: Ben je weleens onzeker? Goed zo! Een ode aan de onzekere mens

Lekker gemiddeld

Alle vormen van onzekerheid zijn uiteindelijk terug te brengen naar angst voor afwijzing. Immer wie te dun, dik, naïef, slim, raar, overdreven, stil of uitgesproken is, loopt het risico af te wijken van de groep en daardoor afgewezen te worden.

We houden continu in de gaten waar we ons bevinden ten opzichte van een zelfgeconstrueerd gemiddelde. Het gemiddelde gedrag van onszelf, de mensen waar we ons mee omringen of een groep of rol die we ons graag eigen zouden maken.

Een gemiddelde waar niemand één op één aan voldoet, maar waarvan we stilzwijgend hebben afgesproken het te zien als ideaal. De gemiddelde rol van goede moeder, loyale vriend, begripvolle collega, liefdevolle vriendin of gevierd bedpartner.

Onbewust meten we onszelf continu aan het beeld dat we hebben van die ideale rol. Zijn we te wild, te braaf, te oppervlakkig of juist te zwaar? We schaven wat bij links en rechts, en koersen verder richting het Ideale Mensbeeld.

Onzekerheid wordt dus niet alleen gevoed door onze individuele hang naar verbetering, maar ook door een collectieve mening over verschillende rolpatronen.

Balans (!)

Oké, dus we houden allemaal onszelf en elkaar voor de gek. We weten dat perfectie niet bestaat, het licht niet schijnt zonder het donker, yin yang, je kent het wel. Want we weten het wel, maar toch voelt het niet zo.

We weten wel dat we zwaarte nodig hebben om licht te kunnen duiden, maar als het op onszelf aankomt zouden we toch liever alle lelijke kanten verbloemen of omvormen naar iets ideaals.

Maar hé, zoals de eeuwig doorgezaagde vergelijking dat vakantie alleen genieten is als je leven thuis daadwerkelijk iets is om af en toe aan te ontsnappen, en alle dagen zon en vrijheid op den duur ook geen voldoening meer geven -nee dat wil je echt niet, wees eerlijk-, zo kunnen we alleen trots ervaren als er ook onzekerheid in de ruimte is. Want zonder de kritische blik naar onszelf die aanwijst wat niet goed is, ook niet die kritische blik die trots kan wijzen naar wat wél goed is.

Wat we zouden moeten doen, is onze onzekerheid collectief omarmen. Niet in vermoeiende praatgroepen of zelfhulpboeken, maar in onszelf. Voel je je onzeker? Wees blij! Verbetering ligt op de loer en trots wacht om het hoekje.

Want mocht je al kunnen spreken van de term ‘onzekere mensen’, dan zijn dit zeker niet de zielige, tere zieltjes van de maatschappij. Onzekerheid komt voort uit een gevoel van verantwoordelijkheid. Je vindt dat je in staat moet zijn om vaardigheden te bezitten, voor mensen te kunnen zorgen en acceptabel voor de dag te komen. Onzekerheid is daarmee niet de tegenhanger van zelfverzekerdheid, maar van onverschilligheid.

‘Zelfverzekerde mensen’ – zij die shit voor elkaar krijgen en niet bang zijn te spreken in het openbaar – zijn vaak verschrikkelijk onzeker. Ze twijfelen continu aan wat ze doen en kunnen, en het is precies die knagende twijfel die ze over de streep trekt om meer uit zichzelf te halen.

Ik zou je nu allerlei TED-talks en boeken over de kracht van kwetsbaarheid en moedige imperfectie aan kunnen raden, maar dat doe ik lekker niet. In plaats daarvan deel ik dit gedicht van de Belgische Herman de Conink uit 1980. Omdat onzekerheid iets is van alle tijden.

Vijfjarenplan

Ik hou van jou. Hou jij van wat niet kan.
Hou jij van je capaciteiten, ik van je gebreken.
Jij van je trots,
en ik van hoe die zacht kan breken in mijn armen.
Jij van je moed. Ik van je zwakte nu en dan.

Hou jij van de toekomst. Ik van wat voorbij is gegaan.
Hou jij van de honderd levens die je wilde leven.
Ik hou van dat ene dat is overgebleven
en van hoe je daarom zo ver weg kunt zijn dicht tegen me aan.

Ik hou van wat is. Jij van wat zou.
Hou jij van mij. Ik hou van jou.

Dus: de zon schijnt, ga naar buiten, steek je platvoeten in een stel slippers en ga vooral allerlei dingen doen waar je je oncomfortabel bij voelt. Realiseer je dat iedereen dat gevoel kent, het de katalysator van onze groei is, en dat misschien wel juist het delen ervan maakt dat je veilig wordt opgenomen in je kudde.

Meer lezen over (on)zekerheid?

• De wijsheid van onzekerheid volgens Alan Watts
• De kracht van ‘ik weet het niet’
• Jaloers? Zo ga je ermee om (volgens een spiritueel healer)