Suze Dijkstra Psychologie 11 apr 2020, 06:00

Leestijd: 9 minuten

Waarom iedereen angstig is, en wat we ervan kunnen leren

Mijn hart raast, terwijl ik in de rij van de Albert Heijn sta. Ik voel me beklemd door de personen voor en achter mij, als een opgebonden rollade waarbij het touw steeds strakker om mij heen wordt gebonden. Mijn bloed raast door mijn lichaam als lopend vuur. Klaar voor de barbecue. Ik wiebel van mijn ene voet op de andere om het gevoel te wekken dat ik een volledig menswezen ben dat gewoon boodschappen doet, maar in mij voelt het alsof ik een heliumballon hardnekkig op de grond probeer te houden.

Het interne gevecht wordt alleen maar erger. Alle geluiden lijken nu allemaal op mij af te komen, en mijn filter blijkt per direct kapot te zijn. Mijn hoofd tolt. “Pinnen graag”, hoor ik mijzelf in de verte kalmpjes zeggen. De tijd ging te snel, tegelijkertijd veel te langzaam. Plots valt ál het externe geluid weg, en hoor ik een harde piep in beide oren. Terwijl ik met gespreide ogen de kassière aankijk kan ik alleen maar denken: ‘Dit is het. Nu val ik op zijn minst flauw en word ik afgevoerd met de ambulance’.

Maar ik viel niet flauw. En er kwam geen ambulance. Als een robot pak ik vervolgens rustig mijn spullen en deze ervaring in mijn rugtas, alsof er nooit iets onalledaags gebeurd is.

Een paniek-of angstaanval

Mijn bovenstaande Albert-Heijnervaring heet een paniek-of angstaanval. Sinds die eerste aanval, was de supermarkt een ware hel. En specifiek natuurlijk díé Albert Heijn.

Na die aanval in die Albert Heijn, vordert mijn lichaam gestaag mijn reptielenbrein en maakt braafjes geen onderscheid meer tussen welke supermarkt, bakker, postkantoor, of welke winkel ik ook kom: iedere rij blijkt het recept voor een angstaanval. En met angstaanval, bedoel ik ángstaanval. Diegenen die dit herkennen weten wat ik bedoel, diegenen die het niet herkennen: wees maar blij. Een angstaanval is één van de naarste dingen die ik ooit heb gevoeld.

Onderdrukken van angst

Om dat gevoel te vermijden, probeer ik sinds mijn 23^ste tot mijn 28ste koste wat het kost de aanvallen te onderdrukken, soms met succes en soms niet. Wat in die tijd wel een rechte lijn blijkt, is een over-alerte, bange en vermoeide ik, als gevolg van het alledaagse onderdrukken van angst.

Lees ook: Last van paniekaanvallen? Zo voorkom je ze in de toekomst

Het was doodvermoeiend, en ik durfde er met niemand echt goed over te hebben. Als ik dat wel deed kreeg ik onbegrip, of lieve reacties van mensen die er maar eigenlijk niks van begrepen. Logisch wel. Want naar winkels gaan; wie krijgt daar nou paniekaanvallen van?

Ik blijk niet die enige die weet hoe het voelt om dagelijks te met heftige angsten te (over)leven. Volgens het CBS waren er in 2018 naar schatting 462.900 mensen in Nederland onder behandeling voor een angststoornis. Deze stijging zet zich door tot op de dag van vandaag, en lang niet iedereen meldt zich met angstklachten (ik ook niet in die tijd, omdat ik het holistisch aanpakte).

Waarom hebben we rond deze leeftijd last van angstaanvallen?

Anno nu komen angstgerelateerde problemen in ons land het meest voor bij mensen tussen de 25 en 29 jaar. Het lijkt niet alleen ‘iets’ van deze leeftijd te zijn, maar ook iets van deze tijd.

Objectief kunnen we stellen dat we het nog nooit zo goed hebben gehad, zegt psychiater Dirk de Wachter: “We leven in een tijd zonder armoede, zonder oorlog, zonder kindersterfte. Materieel hebben we alles wat we ons kunnen wensen. Het paradijs zou je zeggen. En toch worden we ziek. We lijden met z’n allen aan angst, aan burn-out. Iedereen naar de therapeut, iedereen aan de middelen. Antidepressiva, kalmeringsmiddelen, marihuana, om maar het hoofd boven water te houden.”

Wat is angst precies?

Wat betekent angst nou echt? “Er zijn diverse soorten angst. Het is eigenlijk een verzamelwoord voor heel veel gevoelens,” zegt EMDR/angstexpert Valeria Cabi. Hierbij maakt ze onderscheid tussen reële angst en irreële angst.

“Als ineens een beer voor je staat, mag je echt wel angst voelen. Maar de meeste fobieën zijn irreëel. Daarnaast voelen mensen angst als ze uit hun comfortzone stappen, naar het onbekende. Onbekend en dan gaan ze gelijk in de spiraal van ‘wat als…’ en zo bedenken ze meteen de engste dingen in hun hoofd. Dan slaat vaak het reptielenbrein alarm en voelen mensen angst.”

Leestip: Waarom angsten niet altijd te relativeren zijn (en hoe je er dan toch mee omgaat)

Dat reptielenbrein herken ik bij mijzelf. Het voelde alsof beren altijd en overal konden opduiken, en in het nu waren. Maar die beren lagen in het verleden. Angstverschijnselen ontstaan volgens Cabi dan ook altijd in het verleden; “De oorzaak is áltijd een gebeurtenis die je niet goed (hebt) verwerkt.” Het is dus belangrijk om die onderliggende gedachten te ontleden.

“Angst is een normale emotie”

Als we nog iets van angst mogen leren, is dat het een normale emotie is, vindt angstexpert Joke Straathof. “Angst beschermt, maar als het te veel wordt, dan werkt het averechts.” Cabi is het hiermee eens: „”Als het reële angst is, dan is dat altijd een waarschuwing. Negeer het nooit, maar kijk of het echt is, of dat het alleen maar in je hoofd bestaat.”

Maar maakt de maatschappij ons niet gewoon ziek? Die vraag stelt De Wachter aan zichzelf in zijn boek Bordeline Times, dat in 2011 jubelend werd ontvangen. Volgens De Wachter is de Westerse wereld in zijn voortgang naar vrijheid de pedalen flink verloren. En dat lijkt volgens hem de reden dat deze tijd zoveel angsthazen kent. Zijn theorie is naar eigen zeggen nog altijd toepasbaar op onze huidige maatschappij.

Op die vraag van De Wachter antwoordt Cabi of wij als mens onszelf niet door de maatschappij ziek laten maken: “Je bent áltijd zelf verantwoordelijk voor je gedrag. Mijn partner kan mij niks laten doen als ik dat niet toelaat. Ja, hij kan mij slaan, maar of hij mij blijft slaan ligt aan mij. Blijf ik bij hem en laat ik me slaan of ga ik hulp zoeken?

Ook interessant: Relax… Dit zijn de redenen om positief te blijven terwijl je verplicht binnen zit

Actueler: ik kan wel meegaan met de coronahype en mijn huis met toiletpapier vullen, of ik kan het relativeren naar ‘er zijn nu 900 besmettingen op 17 miljoen mensen in Nederland’ (ten tijde van interview). Is dat reden tot angst en paniek? Voor mij niet. Maar ik neem het wel in acht en was mijn handen nog vaker. Ik ben voorzichtig en volg de adviezen van de overheid.”

Straathof is het eens dat verantwoordelijkheid altijd bij de persoon ik kwestie ligt.”Je hoeft niet te blijven lopen met je shit. Dat het gebeurt is allemaal al erg genoeg. Maar blijf er niet aan vastzitten, het leven is veel te mooi.” Zij ziet dan ook prachtige veranderingen bij haar cliënten met heftige angstgevoelens wanneer zij dit doorkrijgen. “Daar is lef en moed voor nodig, maar als iemand met heftige angstgevoelens niet verandert, verandert er niets.”

Aan de slag gaan met angsten

Om die verantwoordelijkheid te nemen en daadwerkelijk met angsten aan de slag te gaan, lijken er algemene adviezen te zijn. Zo zijn steeds meer wetenschappers en experts het roerend eens dat we in het westen véél meer de natuur mogen opzoeken.

Vanuit mijzelf kan ik stellen dat in de natuur (en trager en rustiger) leven mij daadwerkelijk aanzienlijk helpt om te gronden, angsten te verwerken en om te zetten. Het blijkt een onmisbaar puzzelstukje van mijn angstpuzzel, die zo goed als compleet voor mijn neus ligt.

En niet alleen natuur is belangrijk: “Pak het altijd holistisch aan, want alle beetjes helpen. En mindfulness en yoga zijn heel goed als aanvulling”, zegt Cabi. “En”, maakt ze af, “rustige en diepe ademhaling is veel belangrijker dan we vaak denken. Ademhaling heeft met de bloedsomloop te maken: als je angst krijgt, ga je bepaalde hormonen aanmaken. Bij angst ga je sneller ademhalen, je hartslag verhoogt dus die hormonen worden sneller door je lichaam verspreid. Door je ademhaling te vertragen, vertraagt ook je hartslag en de hormoonverspreiding gaat zodoende langzamer.”

Must read: Angst de baas: stresscoach Ruth kwam zélf in een vicieuze cirkel van paniekaanvallen

Kun je angst altijd helemaal weghalen? Volgens Cabi wel. Volgens haar is er geen verschil tussen angst ‘weghalen’ en ‘overwinnen’. “Als iemand met claustrofobie bij me komt, iemand die 9 jaar niet in een lift is gestapt en na één behandeling samen met mij in de lift gaat en na de tweede behandeling alleen in de lift gaat, dan is die angst verwerkt, getransformeerd, of hoe je het ook wilt noemen. Daarom noem ik het ‘verwerken’. En dan is het ook weg.”

Ik ben het met Cabi eens. En zoals Straathof eerder stelt dat angst een gevoel is en ons beschermt, zal de emotie an sich dus nooit volledig weggaan. Tegelijkertijd kunnen angst-en paniekaanvallen zeker verdwijnen, maar wel wanneer lessen (h)erkend en tot ander gedrag omgezet worden.

Een goede band met angst

Ik ben nu 30, en zo ver gekomen in de relatie tot angst in mij. Angst regeert en overschaduwt mij niet meer, en inmiddels heb ik een goede band met deze emotie. Ik weet dat angst mij voorheen wilde beschermen. Door nu naar mijn angst te luisteren, dankbaar te zijn en tegelijkertijd tegen deze emotie te zeggen dat ik die overbescherming niet nodig heb, kunnen we prima samenleven. De supermarkt is ook geen issue meer.

Mijn advies voor mensen met heftige angstemoties die hun dagelijkse leven regeren: wees niet bang voor de angst en laat deze toe, zodat je ze leert verstaan. Doorvoel alles, en probeer je lessen eruit te halen. Dit is een proces, met vallen en opstaan. Zachtheid en geduld naar jezelf toe is hierin belangrijk, omdat je aan het leren bent.

En ook al lijkt de samenleving soms op hol geslagen en onrustig, waarbij angst en paniek op de loer liggen (zeker tijdens het coronavirus): blijf aandacht naar jezelf en anderen luisteren. Neem je angstgevoelens zeker serieus, want zo kan je ze echt overwinnen en transformeren. En: je hoeft het echt niet alleen te doen. Praat erover met anderen, als je dat wil. Maak verbinding, want het samendoen verlicht. “Zodat wij als mensen allemaal een beetje elkaars psychiater kunnen zijn.”, om met De Wachters woorden af te sluiten.

Meer over angsten?

• Tijd om niet meer bang te zijn: een simpele oefening om angsten te overwinnen
• Ben je een angstig persoon? 3 eigenschappen die daar achter kunnen zitten
• Voel je je angstig en gestrest? Dit voedsel kan helpen