Tanja Terstappen Spiritualiteit 29 sep 2020, 06:00

Leestijd: 6 minuten

Alles wat je wil weten over vipassana (en hoe je het beoefent)

Steeds vaker horen we mensen over vipassana-meditatie en bijbehorende stilte-retraites in een klooster. De van oorsprong boeddhistische meditatievorm is een van de meest populaire in het Westen. En dat is om een reden, want vipassana is vrij goed te verweven in onze drukke levens. We vroegen vipassana-begeleider Marnix van Rossum hoe je dat dan voor elkaar krijgt.

Vipassana is een boeddhistische meditatievorm die misschien wel het meeste overeenkomt met het moderne mindfulness, dat we hier in het Westen steeds beter kennen. Wie na een mindfulness-cursus op zoek is naar verdieping, komt vaak bij vipassana terecht.

Vipassana meditatie

“Deze meditatievorm brengt ons, net als yoga, meer in contact met het lichaam. In de Westerse cultuur zitten we erg boven de wenkbrauwen met onze aandacht en daarom hebben we hier steeds meer behoefte aan. Volgens de Boeddha is het lichaam het anker voor het huidige moment én de ingang voor diepere vipassana-inzichten. Meer contact met het lichaam kan ook helpen rust te vinden en onze grenzen en intuïtie beter aan te voelen,” legt Marnix van Rossum uit over de groeiende populariteit van vipassana.

Bovendien is dit een van de stromingen die het minst religieus overkomt. Oorspronkelijk is het zelfs helemaal niet de bedoeling dat je in iets gelooft. Juist niet. Er wordt een visie gegeven, maar het idee is dat je dit zelf toetst. “Ga maar op zoek naar het tegendeel, zou de Boeddha gezegd hebben. En zo’n benadering lijkt aan te sluiten bij de Westerse wetenschappelijke houding,” aldus Marnix.

Inzicht

Volgens boeddhisten zien we de werkelijkheid veel te oppervlakkig en te veel vanuit onze eigen percepties, herinneringen of culturele bias. We zien bijvoorbeeld niet goed genoeg dat alles continu veranderlijk is. Dat we voldoening niet gaan vinden in mentale of fysieke verschijnselen, maar juist als we ons hier niet mee identificeren.

We zien bovendien niet goed genoeg dat dingen niet los van elkaar zijn en niet op zichzelf staan. Er bestaat geen ‘zelf’ volgens het boeddhisme, maar een diepere werkelijkheid van oorzaak en gevolg, waardoor alles met elkaar verbonden is.

Dit klinkt zweverig en wellicht zelfs een beetje eng. Maar volgens het boeddhisme leidt juist het negeren of verdraaien van deze basisfeiten tot frustratie, teleurstelling en wanhoop.

Vipassana is een manier om die diepere processen van je lichaam en geest te doorzien en erin inzicht te krijgen. Inzicht in de diepere oorzaak van je moeilijkheden, bijvoorbeeld, in je patronen, je grenzen en in wat je rust en voldoening geeft.

Het woord ‘vipassana’ komt uit het Pali – de oorspronkelijke boeddhistische taal – en wordt door schrijver R.C. van Oosterwijk in zijn boek Doctrinal backgrounds of Vipassana-Meditation, ook letterlijk vertaald als: ‘innerlijke visie’, ‘inzicht’, ‘intuïtie’ en ‘introspectie’.

Belichaamd zelfonderzoek

“Vipassana of inzichtmeditatie is erop gericht inzicht te verkrijgen door middel van een belichaamd zelfonderzoek van de directe ervaring. Dat komt qua vorm en praktijk erg overeen met mindfulness: het observeren van het komen en gaan van gedachtes, gevoelens of lichamelijke gewaarwordingen zonder ze tegen te houden, of zonder er te veel op in te gaan. Bij vipassana is het echter de bedoeling nog nèt dat stapje dieper te gaan. Door het er niet alleen maar te laten zijn, maar ook om de natuur ervan zo goed mogelijk te leren kennen. Het idee is dat we uiteindelijk meer als vanzelf iets kunnen loslaten dat in de weg zit,” vertelt Marnix.
Lees ook: Ik ging voor het eerst in mijn leven naar een yogaretreat. En dit is wat ik ervan vond
Vipassana-meditatie vindt meestal plaats in de vorm van vrij pittige stilte-retraites, waarin zit- en loopmeditatie elkaar afwisselen. “Daarnaast is er onderwijs over bijvoorbeeld de vluchtigheid van het bestaan, de verantwoordelijkheid die jij kunt nemen en nadenken over de zekerheid van je eigen sterven. Meditatie op een dood lichaam is in Azië gebruikelijk om vergankelijkheid sterker te voelen en gehechtheden en verlangens te verminderen.

View this post on Instagram

A post shared by BEDROCK Magazine (@bedrockmagazine)

Ook gaat vipassana vaak samen met de ontwikkeling van positieve staten van de geest. Zoals liefdevolle vriendelijkheid, compassie, vreugde in het plezier van anderen en gelijkmoedigheid. Dit wordt beoefend door visualisaties, of het herhalen van een bepaalde welwillende en liefdevolle zin.”

Continuïteit van aandachtigheid is belangrijk in de beoefening, legt Marnix uit, omdat je zo steeds meer oorzaak- en gevolgrelaties opmerkt en leert doorzien dat er geen autonoom ‘zelf’ is dat bepaalt wat we doen of hoe we ons voelen. Door regelmaat in het beoefenen kunnen we bovendien leren en ervaren wat iets op langere termijn betekent, omdat we het met aandacht gevolgd hebben.

Vipassana in everyday life

Oké, maar hoe pas je dat dan toe in je intens drukke leven? Volgens Marnix is het belangrijk om elk jaar een stilte-retraite van een minimaal een week te doen. “Daarnaast kun je je aansluiten bij een meditatiegroepje bij jou in de buurt. Zodat je ritme en herhaling vindt. Dat is belangrijk en bovendien kan steun van anderen goed zijn.”

Verder is het goed om elke dag een meditatiemomentje voor jezelf in te lassen, al is het een minuut of 5 à 10. Probeer alles met een zekere nieuwsgierigheid en op een onpersoonlijke manier toe te laten en te beschouwen. Niet om afstand te nemen en te dissociëren, maar eerder het tegenovergestelde: door juist te dúrven voelen en doorvoelen.

“Ook in je dagelijks leven kun je veel hebben aan deze houding. In wat je ook maar doet en hoe je ook maar reageert,” zegt Marnix. “Naar jezelf leren kijken op een nieuwsgierige en onpersoonlijke manier maakt eigenlijk al direct dat je minder lijdt en dat maakt dat je gemakkelijker verandert en groeit. Iets inzien, zelfs iets moeilijks, kan leuk gaan worden.”

Leestip: Als je denkt dat mediteren niets voor jou is: try this

Vipassana kan helpen rust en acceptatie te vinden met hoe het leven is. “Zowel tegenslag als mooie dingen horen erbij en kunnen nuttig zijn. Je gaat ook meer belang hechten aan je innerlijk en dat kan maken dat je je minder druk maakt om hoe je eruitziet, of aan welke sociale normen je allemaal moet voldoen. Het is leuk als je een volle bankrekening hebt, maar als het je lukt innerlijke rust te vinden, heb je eigenlijk al alle succes dat je nodig hebt.”

Marnix van Rossum is psycholoog en vipassana-begeleider. Hij leefde zes jaar in tempels en meditatiecentra in Azië, waaronder enige tijd als monnik. Hij onderzocht verschillende vipassana-stromingen en vertaalde het boek over vipassana van de Birmese leraar U Tejaniya.

More spirituality

• Waarom een stiltedag voor iedereen een goed idee is (juist nu)
• Yoga nidra: een extreem ontspannen manier om op te laden (+leer de methode zelf!)
• ‘Help, mijn partner is niet spiritueel!’