Margje Hoogland Maatschappij 28 jan 2022, 06:00

Leestijd: 5 minuten

Victim blaming: wat het is en waarom is het zo kwalijk?

Na de aflevering van BOOS over ‘The Voice’ is het onderwerp victim blaming – helaas – ontzettend relevant. Veel kijkers van de aflevering beschuldigen John de Mol hiervan. Hij legde het probleem veel meer bij de slachtoffers die eerder hun mond open hadden moeten trekken, in plaats van bij de mannen die dit nooit hadden mogen doen. Maar wat is victim blaming eigenlijk en waarom is het zo kwalijk? 

Victim blaming is in het Nederlands slachtofferbeschuldiging, oftewel het slachtoffer de schuld geven. De meeste mensen doen dat niet met kwade bedoelingen. Onbewust is het voor velen een manier om te proberen te verklaren hoe zoiets ergs kan gebeuren. Toch is het heel kwalijk.

De term victim blaming wordt het vaakst gebruikt bij (seksueel) geweld, maar ook mensen die ziek zijn, gepest worden of een ongeluk hebben gehad, kunnen ten prooi vallen aan het fenomeen.

Must see: de nieuwste docu van Sunny Bergman over victim blaming

Hoe ontstaat victim blaming?

Onder andere sociaal psycholoog Melvin Lerner heeft onderzoek naar victim blaming en hoe het komt dat mensen die neiging hebben. Zo kwam hij tot de just world-theorie. Volgens die theorie zijn mensen geneigd te geloven dat de wereld een rechtvaardige plek is. Mensen denken dat alles gebeurt om een reden en dat iedereen krijgt wat hij verdient.

Als iemand zoiets traumatisch overkomt als (seksueel) grensoverschrijdend gedrag, dan zijn we als mensen dus geneigd om te denken dat het slachtoffer wel iets gedaan moet hebben om dat te veroorzaken. Zoals ‘s avonds laat alleen door het park fietsen of te bloot gekleed gaan.

Must read: Waarom de Internationale Dag tegen Geweld tegen Vrouwen hard nodig is

Ook willen we als mens ons eigen beeld van een veilige wereld behouden en we willen denken dat ons zoiets niet overkomt. Een andere sociaal psycholoog, Ronnie Janoff-Bulman, stelt dan ook dat victim blaming een beschermingsmechanisme is.

Dit gaat samen met self-blaming door slachtoffers. Het geeft hen een gevoel van controle en het idee dat het hen niet nog een keer kan overkomen, bijvoorbeeld door niet weer in hun eentje door het park te fietsen in het donker.

Wie maken zich schuldig aan victim blaming?

Uit deze theorieën kun je opmaken dat iedereen aan victim blaming kan doen. Een indirect beschuldiging is gauw gemaakt. Het komt dan ook op veel plekken voor, zelfs bij familie en vrienden van het slachtoffer en bij instanties en hulpverleners. Wel bestaat er een verband tussen victim blaming en onze morele waarden.

De moral foundations theory van de Amerikaan Jonathan Haidt stelt dat morele waarden in twee groepen kunnen worden onderverdeeld.

Mensen met individualiserende waarden willen de rechten en veiligheid van het individu beschermen. Zorg voor anderen en veiligheid voor iedereen vinden zij belangrijk. Mensen met bindende waarden focussen meer op het belang van de groep/gemeenschap en onderlinge relaties tussen mensen. Zij willen voorkomen dat groepen worden ‘gedestabiliseerd‘ zoals het geval is bij een aangifte van grensoverschrijdend gedrag.

Must read: Waarom we elkaar moeten respecteren in de grenzen van fysiek contact (in de kroeg bijvoorbeeld)

Hoe vaak het voorkomt is wel lastig te zeggen, maar uit een enquête van Kenniscentrum voor seksualiteit Rutgers en kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis Atria, blijkt dat het toch vaak gebeurt. OneWorld vat het samen: 11 procent van de Nederlandse jonge mannen (15 tot 30 jaar) vindt dat een vrouw die ’s avonds alleen over straat loopt, erom vraagt aangerand of verkracht te worden.

Draagt een vrouw ‘sexy kleding’ dan vindt zelfs 15 procent het haar eigen schuld. Bij vrouwen in dezelfde leeftijd liggen deze percentages lager, maar nog steeds op 4 en 7 procent.

Gevolgen van victim blaming

Victim blaming kan heftige gevolgen hebben voor slachtoffers. Door kritische vragen kunnen ze zich dubbel slachtoffer voelen. Er wordt zelfs wel gesproken van een tweede verkrachting of ‘secundaire victimisatie’, omdat slachtoffers nog een keer worden benadeeld.

Dit kan zelfs zo negatief uitpakken dat slachtoffers meer last kunnen hebben van reacties dan van het grensoverschrijdende gedrag zelf.

Slachtoffers zullen al overspoeld worden door eigen twijfels en zich afvragen wat ze anders hadden kunnen doen en gevoelens van schuld en schaamte kunnen door victim blaming worden versterkt. Dit kan zelfs leiden tot angst en depressiviteit.

Must read: Het is vandaag Wereldmeisjesdag (en dit is waarom dat nog nodig is)

Victim blaming kan er ook toe leiden dat slachtoffers zich een volgende keer niet durven uit te spreken. Ook wanneer het hen nooit eerder is overkomen, maar ze wel verhalen kennen van anderen, houden ze het liever voor zich. En dat terwijl hulp voor het slachtoffer ontzettend belangrijk is, niet in de laatste plaats om de dader te kunnen pakken.

Als hulpverlener is het goed om te beseffen dat schuld nooit bij het slachtoffer ligt, maar alleen bij de dader. Door als hulpverlener deze positie in te nemen, voelt een slachtoffer zich gehoord en gesterkt.

Waar kun je veilig terecht?

Gelukkig komt er door programma’s als BOOS veel meer aandacht voor victim blaming en het belang van het toch uitspreken wanneer grensoverschrijdend gedrag gebeurt. Aangifte doen of melding maken kan wel een heel grote stap zijn, daarom zijn er ook organisaties waar je – anoniem – je verhaal kunt doen. Zij kunnen je ook helpen bij eventuele volgende stappen:

• Slachtofferhulp Nederland: bel gratis naar 0900-0101, of chat anoniem via de website: www.slachtofferhulp.nl.
• Centrum Seksueel Geweld: bel gratis naar 0800-0188, of chat anoniem via de website: www.centrumseksueelgeweld.nl.
• Mind Korrelatie: bel gratis naar 0900-1450, of chat anoniem via WhatsApp (ma-vrij tussen 09:00 en 17:30 uur) met een hulpverlener op 06-13 86 38 03 of via de website: www.mindkorrelatie.nl.