Josephine Kay Psyche 26 feb 2020, 06:00

Leestijd: 5 minuten

Je verstand heeft niet altijd de overhand (soms word je overweldigd door emoties)

Er wordt vaak geadviseerd je gezond verstand te gebruiken. Maar soms is dit makkelijker gezegd dan gedaan. Als iets je overkomt waardoor je verdrietig wordt, kun je proberen jezelf ervan te overtuigen dat het meevalt, dat deze gevoelens in je hoofd zitten en niets te maken hebben met wie je echt bent. En diep van binnen weet je dat ook wel. Maar soms is het oké om dit verdriet gewoon te voelen en je verstand even te laten voor wat het is.

Psychotherapeut Nelleke Nicolai schreef er het boek ‘Emotieregulatie als basis van het menselijk bestaan’ over. Nicolai beschrijft hoe het gevoelsleven van mensen wordt bepaald door 3 factoren: affecten, emoties en gevoelens.

Kort samengevat slaan affecten op de fysieke reacties op emoties (je bent bang, dus je hart gaat sneller kloppen). Emoties zijn reacties op situaties die je kunt benoemen. Je kunt ze analyseren en indien nodig sturen. Als je bijvoorbeeld op school werd gepest, leerde je jezelf aan om het gevoel van verdriet of niet bij de groep horen, weg te drukken, terwijl je nog wel de stress in je lichaam voelde als de groep pestkoppen in de buurt kwam.

Tot slot zijn de gevoelens het meest ingewikkeld onderdeel van het gevoelsleven. Zo vertelt Nicolai aan het NRC Handelsblad: “Gevoelens hebben taal nodig. Je moet erover kunnen nadenken. Je kunt verlangen naar iets hebben, of heimwee, zonder dat je er lichamelijk iets bij waarneemt. Je kunt heel sentimenteel praten over iets wat je op televisie hebt gezien, terwijl je affectief niet geraakt wordt. Sentimentaliteit is: denken dat je iets voelt, zonder dat je het werkelijk voelt.”

Invloed op gevoel

Het is mogelijk om bepaalde emoties, affecten of gevoelens te veranderen of te sturen. Denk aan iemand die hoogtevrees heeft en hier dagelijks last van heeft. Met cognitieve gedragstherapie wordt deze angst verminderd door de associatie met hoogte te veranderen. Want, als je op een brug staat, wat kan er in werkelijkheid nu echt gebeuren? (Tenzij je er vanaf springt, maar dat is een hele andere issue). De ratio, het verstand dus, kan in dit geval je angst overwinnen.

Maar helaas werkt dit niet voor elke emotie. “Er zijn ook affecten en emoties waarop gedachten geen invloed hebben. Simpelweg omdat ze uit een ander deel van het brein afkomstig zijn. De gevallen waarin cognitieve gedragstherapie niet werkt zie ik dagelijks in mijn praktijk,” vertelt Nicolai aan NRC Handelsblad.

Ratio de overhand

Er is ook een andere vorm van gevoelens en emoties willen beheersen of controleren. Denk aan gesprekken die je voert met een vriend die het al een tijdje zwaar heeft. Hij is bijvoorbeeld zijn baan kwijt en zijn grote liefde (dacht hij) heeft net de relatie verbroken.

Met tranen in zijn ogen vertelt hij over de situatie en het verdriet dat hij ervaart. Een paar weken later spreken jullie weer af en jij vraagt hem hoe het nu gaat. Je ziet zijn gezicht verstarren en de brok in zijn keel verschijnen. Druk verontschuldigd hij zich hiervoor. ‘Sorry, slaat nergens op, dit is weken geleden gebeurd.’ Dit is een typisch voorbeeld van iemand die denkt dat hij met zijn verstand zijn gevoel kan beheersen.

Zo noemt Nicolai een ander voorbeeld: “Je hebt verdriet van mensen die iemand hebben verloren, die vinden dat ze er na twee jaar wel overheen moeten zijn. Terwijl ze dat dus helemaal niet zijn. Dat soort verdriet zie ik ook behoorlijk vaak.” Je kunt wel denken dat je er na een paar jaar overheen moet zijn omdat je dat ergens gelezen hebt, in je omgeving ziet of naar welgemeend advies van vrienden hebt geluisterd.

Maar feit blijft, dit soort gevoelens heb je niet in de hand. Als het zo makkelijk was geweest, zou iedereen een ‘uit’-knop vaker indrukken.

Luister

Er wordt vaak gedacht dat je de baas bent van je emoties en deze kunt besturen. “Maar probeer eerst te luisteren naar wat je emoties en gedachten je te zeggen hebben voordat je ze wegduwt. Soms is het belangrijk om te weten waarom je je zo voelt. Je wordt bijvoorbeeld boos als je belangen niet behartigd zijn. Als dat inderdaad het geval is, is je woede best gerechtvaardigd. Woede is de motor van verandering. Dus je hoeft kwaadheid niet meteen de kop in te drukken.”

Maar hoe moet je dan wél omgaan met heftige gevoelens?

Eerste reacties op bepaalde emoties zijn misschien Paniek! Stress! Huilen! Gieren! Brullen! Of zelfs iemand in elkaar willen slaan. Vaak niet de beste oplossing. Nicolai geeft eigenlijk hele simpele tips. Als je woede voelt, tel tot 10 voordat je reageert of ga een nachtje slapen voordat je met een counter komt.

Voel je verdriet? Laat dat gevoel dan toe. “Niet zwelgen in zelfmedelijden (oops, red.), maar je overgeven aan je verdriet. Veel mensen durven dat niet. Toch kan het heilzaam zijn. Er komt vanzelf weer een lichtpuntje…Heel veel van ons gedrag is bezwerend, om de buitenwereld gunstig te stemmen. Het is een illusie dat je verstand daar de baas over is. Als je dat eenmaal inziet, wordt het vanzelf wat makkelijker om met je emoties om te gaan,” aldus Nicolai.

Meer Bedrock

• Zo leer je naar je gevoel te luisteren
• Je onderbuikgevoel: kan je het vertrouwen?
• 5 tips om in contact te komen met je intuïtie (hallo onderbuikgevoel)