Redactie Psychologie 28 jan 2020, 09:00

Leestijd: 9 minuten

Het leven zit vol verrassingen, en dat is maar goed ook

Henk werkt in Den Haag. Elke ochtend kijkt hij op buienradar zodat hij weet of hij een paraplu moet meenemen. Hij checkt op zijn NS-app of de trein op tijd rijdt. Hij checkt in met zijn OV-chipkaart. In de trein luistert hij naar Spotify en krijgt automatisch muziek aangeboden die hij kent. De agenda van de vergadering krijgt hij vooraf te lezen. Zijn afspraken zijn al een week eerder gepland. En dan komt er een paaldanseres zijn kantoor binnen die op haar handen gaat staan en het Wilhelmus zingt. Vraag: welke van deze gebeurtenissen zal Henk over een jaar het best herinneren?

Als je mensen vraagt wat ze fijner vinden: alles volgens plan laten verlopen of een onverwachte gebeurtenis, zullen de meeste mensen voorspelbaarheid kiezen. Omdat het ons de minste energie kost. Dingen die je routinematig doet kosten minder moeite, minder aandacht. Maar uit onderzoek blijkt dat juist het onverwachte essentieel is om ons te ontwikkelen en nieuwe ideeën te krijgen.

Verrassingen geven je het gevoel dat je leeft

Iemand die ondersteboven het volkslied zingt, en daarmee de dagelijkse routine doorbreekt, zorgt er niet alleen voor dat ‘ie het beter onthoudt, maar heeft als bij-effect dat het vrolijk maakt en aandachtig.

Must read: Dipje? 4 manieren om jezelf snel op te vrolijken (en ze werken echt)

Niet het leven op de automatische piloot, maar de verrassingen van het leven zorgen ervoor dat je het gevoel hebt voluit te leven. Niet elke verrassing is even leuk uiteraard, maar je hebt wel het gevoel dát je leeft.

De invloed van verrassingen

Dat zeggen de Amerikaanse psychologen Tania Luna en LeeAnn Renninger. Zij doen onderzoek naar de invloed van verrassing. In hun vorig jaar verschenen boek ‘Surprise’ dagen ze lezers uit om actief op zoek te gaan naar situaties waarin je wordt verrast.

Want hoewel het efficiënt is om elke dag in dezelfde supermarkt het eten te kopen dat je al kent, en om elke dag dezelfde route naar je werk te nemen of met dezelfde vrienden af te spreken – je hoeft daar namelijk niet lang over na te denken – leveren ze niet zo veel plezier op als wanneer je onverwachts een oude schoolvriend ontmoet of je je weg moet vinden in een supermarkt met exotische producten.

Verrassingen dwingen tot introspectie…

We voelen ons het prettigst wanneer de wereld om ons heen voorspelbaar is, maar we voelen het meest dat we leven wanneer dingen niet zo voorspelbaar zijn, zeggen Luna en Renninger.

Verrassingen dwingen je om pas op de plaats te maken. Het dwingt je tot introspectie, met een nieuwe blik en meer aandacht naar je omgeving kijken en soms nieuwe wegen inslaan. Maar bovenal geeft onvoorspelbaarheid je het gevoel dat je voluit leeft. Dus waarom zou je niet voor wat meer verrassing in je leven zorgen?

…en geven je energie

Om mij te verrassen, nam mijn man mij mee naar een Waddeneiland. Ik mocht raden welke van de 6. Wist ik veel dat er in Noord-Oost Groningen een boot vertrekt naar een Duits Waddeneiland.

Must read: 6 manieren waarop reizen een positieve invloed heeft op je gezondheid

Dat het een weekend lang waaide en onze hotelkamer op een blinde muur uitkeek, mocht de pret niet drukken. Op een eiland zijn waarvan ik het bestaan niet had vermoed, zorgde voor zo veel extra energie.

Verrassing als iets positiefs

De leuke man erbij, die het buiten mijn medeweten had georganiseerd, hielp ook natuurlijk. Hoewel ik alle Waddeneilanden al 10 keer heb bezocht, genoot ik er zelden zo van als van deze keer.

Het verrassingselement zorgde ervoor dat ik het slechte weer, de kou en het malle hotel als iets positiefs zag. De verrassing liet me er door een roze bril naar kijken.

Onderzoek naar de rol van verrassing

Hoe sterk het effect van je laten verrassen kan zijn, blijkt ook uit een onderzoek van Renninger. Ze deed onderzoek aan de Universiteit van Wenen, waar op dat moment de tevredenheid en deelname van studenten opvallend laag was.

Ze bezocht verschillende hoorcollege’s om uit te vinden waarom sommige colleges wél massaal werden bezocht en hoog werden gewaardeerd.

Must read: Chinese filosofie leert je écht los te laten

Ze ontdekte dat het de docenten waren die hun studenten bleven verrassen met grappige voorbeelden of onverwachte wendingen in hun verhaal. Vervolgens vroeg Renninger de vakgroep waar studenten het minst enthousiast over waren hun lesmethodes aan te passen.

Docenten werd gevraagd om niet hun standaard verhaal af te draaien, maar om verrassingselementen te gebruiken. Hoe ze hun studenten wilden verrassen, daarin waren ze vrij te kiezen, áls ze maar voor verrassing zorgden.

De positieve effecten van verrassingen

Binnen een jaar zaten de collegezalen weer vol en was de beoordeling van de studenten over de les met twintig procent gestegen. De verrassende manier van lesgeven had de aandacht van de studenten op scherp gezet.

Ook je relatie verbetert als partners elkaar regelmatig verrassen. Je hersenen neigen namelijk als vanzelf naar de meest efficiënte manier van informatie verwerken. Voorspelbaar gedrag van je geliefde verdwijnt daarmee naar het schemergebied van je aandacht.

Verrassing in relaties

De Amerikaanse psycholoog Arthur Aron onderzocht de rol van verrassing in relaties. Hij vroeg stellen die al lange tijd bij elkaar waren om samen dingen te doen die ze vaak deden en prettig vonden.

Zoals vrienden bezoeken of naar de film gaan. Andere stellen kregen de opdracht om samen iets te doen wat ze nooit eerder hadden gedaan. Zoals naar een concert gaan of samen skiën. De stellen die zich lieten verrassen door een nieuwe ervaring waren significant tevredener over hun samenzijn dan de stellen die iets routinematig samen deden.

Vind je vast ook interessant: Stop met verwachtingen hebben in de liefde (als je een duurzame relatie wilt tenminste)

In een vervolgexperiment zetten de onderzoekers de koppels in een ruimte met matten op de vloer. De stellen werden aan elkaar vastgebonden en moesten op handen en voeten de ruimte rondkruipen binnen een minuut, waarbij ze ook nog samen een kussen moesten meenemen dat ze niet met hun handen of tanden mochten vasthouden(!).

De controlegroep werd gevraagd op de grond te zitten en een bal over en weer te rollen. Na afloop bleken de kruipende stellen hun relatie een hoger cijfer te geven dan de ballenrollers. Het verrassingselement had het plezier van het samenzijn blijkbaar vergroot.

Onze reactie op een verrassing

Reclamemakers en marketeers zijn meesters in het werken met verrassingseffecten. Ze trekken de aandacht door nieuwe verpakkingen, groter, kleiner of door heel groot ‘vernieuwd recept’ op een pot pindakaas te zetten.

Volgens Luna en Renninger zou je dat ook in je werkomgeving moeten doen. Alles wat afwijkt van wat je verwacht wordt sneller waargenomen en beter onthouden.

Must read: Hoe komt het dat creatieve ideeën op de meest onverwachte momenten ontstaan?

In je werk kun je daar gebruik van maken door een vergadering of toespraak niet te beginnen met de woorden: ‘welkom, dames en heren, vandaag ga ik…’, maar door je publiek te verrassen, zoals een gedicht voorlezen, vragen te stellen of kleding dragen die je toehoorders niet van je hadden verwacht.

Een verrassing is iets dat afwijkt van wat je hersenen hadden verwacht. Dat kan plezierig zijn (hoera, de jackpot gewonnen!), neutraal (oeps, een theezakje laten vallen) of negatief (o, nee, fiets gestolen!).

De reactie van ons brein

Ongeacht of de verrassing positief, neutraal of negatief is, reageert ons brein daar op dezelfde manier op. Uit onderzoek van Luna en Renninger naar gezichtsuitdrukkingen blijkt de eerste reactie op een verrassing niet de hand voor de mond die we van televisieprogramma’s kennen, maar een totaal verslapt gezicht, met opengevallen mond.

Het duh-gezicht, noemen Luna en Renninger dat. Het is een kort moment waarop alle aandacht uitgaat naar het opzienbarende, ten koste van andere cognitieve taken.

Must read: 7 manieren om je brein gezond te houden (ongeacht je leeftijd)

Hierna begint het brein razendsnel te analyseren. Dit zoeken naar betekenis gebeurt zo snel, dat we ons vaak niet eens bewust zijn van de eerste duh-fase. Op televisie verdwijnt die eerste fase vaak in de montage en krijgen we alleen het gillen, huilen en lachen te zien wanneer mensen plotseling herenigd worden met hun verloren gewaande familielid of eerste vakantieliefde.

Pas daarna komen de vragen. Hoe kan dit? wie wist hiervan? Wie heeft dit georganiseerd? Wat doe jij hier? De analyse als reactie op een onverwachte gebeurtenis.

Het brein is flexibel

Hoe groter de verrassing, hoe meer tijd we nodig hebben om antwoorden te vinden. Een theezakje laten vallen is geen grote verrassing, al wijkt het af van alle andere keren dat je thee zette.

Het antwoord op de vraag waarom het gebeurde is snel gevonden. Dat geldt niet voor het antwoord op de vraag waarom je onvruchtbaar bleek, je baan verloor of je auto werd gestolen. Mensen putten zich uit in het zoeken van antwoorden op grote onverwachte gebeurtenissen.

Dit vind je vast ook interessant: 7 manieren om je brein gezond te houden (ongeacht je leeftijd)

De intensiteit en de mate van verrast zijn hangt af van de schema’s in ons hoofd. Simpel gezegd is het de bril waarmee je naar de wereld en naar jezelf kijkt. Kinderpsycholoog Jean Piaget maakte duidelijk dat kinderen zeer flexibel zijn in hun schema’s.

Het leven van een kind zit vol verrassingen. Alles is nieuw, alles is bijzonder en het kinderbrein is zo flexibel dat ze openstaan voor alle indrukken. Voor een kind is alles nieuw en verrassend.

Verrassingen zetten de luiken naar de wereld open

Pas bij het ouder worden, worden de schema’s in ons hoofd minder veranderlijk. We hebben geleerd wat we kunnen verwachten van de wereld en daarmee zijn we ook beter geworden in het voorspellen van die wereld. Maar voorspelbaarheid is ook saai.

Jezelf verrassen en laten verrassen zet de luiken naar de wereld open. Het scherpt de zintuigen en maakt je aandachtiger voor de wereld. Waarom zouden we dan niet allemaal een leven vol verrassingen leiden?

Omdat de mate waarin mensen openstaan voor verrassingen varieert. Het is zelfs een van de 5 belangrijkste karaktereigenschappen, naast extravert of introvert zijn of hoe neurotisch of vriendelijk je bent. Eigenschappen die maar met moeite zijn te veranderen.

En los van je persoonlijkheid, zijn er ook periodes in je leven wanneer je meer openstaat voor verandering dan in andere periodes. Als je toekomst onzeker voelt en je huidige leven instabiel, omdat je net verhuisd bent, van baan bent gewisseld of gescheiden, heb je al je aandacht nodig om het dagelijks leven voorspelbaar te houden. Hoe steviger de bodem waarop je staat in het leven, hoe beter je kunt omgaan met verrassingen.

Meer over het leven

• Gids voor het leven: zo ben je overal op voorbereid
• Deze vrouwen wil je volgen op social media voor meer body positivity in je leven
• Zo houd je gezond leven écht langer vol