Redactie Psychologie 23 jan 2020, 06:00

Leestijd: 6 minuten

Waarom we verlangen naar iets wat nog moet komen (en waarom dat dus niet erg hoeft te zijn)

Een rijker leven, een kind, zekerheid, een eigen huis, iemand om van te houden, de lijst dingen waar een mens naar kan verlangen is oneindig. De mens bestaat uit verlangen. Het is de motor van ons bestaan. Verlangen doen we allemaal. Verlangen naar een geliefde, verlangen naar vroeger of naar een beter leven. Maar wat is verlangen precies? En is het goed om altijd te verlangen of kun je pas gelukkig zijn als je niets meer verlangt?

In 2006 schreef ik, samen met een collega, het boek Ik mis alleen de HEMA, met daarin interviews met Nederlandse emigranten. Ze vertelden over hun nieuwe leven in de zon, in Italië, Frankrijk of Portugal. Het boek werd een bestseller, maar niet omdat er zo veel mensen emigreerden, maar omdat er nog veel meer mensen droomden over een gelukkiger leven in het buitenland. Dat verlangen zorgde ervoor dat er vijftien drukken verschenen van mijn boek.

Willen emigreren

Psycholoog Maurits Kalff vertelt in dat boek dat hij regelmatig mensen in zijn praktijk krijgt die willen emigreren. ‘Er zitten veel dromers tussen,’ zegt hij. ‘Mensen die denken dat de oplossing in de toekomst ligt.’ Dat dromen geeft een veilig gevoel volgens hem. Het is hetzelfde gevoel dat mensen krijgen wanneer ze op vakantie zijn.

Het gevoel van verplichting ontbreekt ineens en dat geeft een geweldig gevoel van vrijheid. Zittend op een terrasje in Portugal kun je je ineens levendig voorstellen dat je alles achter je laat en een bed & breakfast begint aan zee. Eenmaal terug in Nederland blijkt er tussen droom en daad van alles in de weg te staan. Maar verdwijnt daarmee het verlangen?

Geen obsessief verlangen

Zolang verlangen geen obsessief verlangen is, maakt het gelukkig. Althans, dat beweren westerse filosofen en psychologen. In het oosten wordt – onder invloed van het boeddhisme – verlangen gezien als iets dat geluk juist in de weg staat. Als je niet langer verlangt, ben je van je lijden verlost, zeggen boeddhisten.

Boeddha zelf meende dat geluk pas mogelijk is als je openstaat voor het hier en nu en niet verlangt naar iets dat in de toekomst of het verleden ligt. In de vroege boeddhistische tradities werd verlangen daarom gezien als vergif dat je moest vermijden, een van de drie bronnen van het menselijk lijden.

Lees ook: Volgens liefdesexpert Esther Perel is dit het geheim van verlangen in een langetermijnrelatie

Mark Epstein, boeddhist en psychiater uit New York, zet daar kanttekeningen bij. Hij schreef het boek, Vol van verlangen. Daarin zet hij de spirituele kracht van verlangen uiteen. Met verlangen zelf is niets mis, zegt hij. Wat ongelukkig maakt is het krampachtig vasthouden eraan. Het is de kloof tussen verlangen en bevrediging daarvan die ongelukkig maakt, niet het verlangen zelf.

Verlangen als vitale kracht

De Amerikaanse boeddhistische psychiater Epstein ziet het verlangen juist als vitale kracht die ervoor zorgt dat we onszelf kunnen overstijgen en zorgt dat we ons verbonden voelen met anderen. Mensen in het westen die het boeddhisme omarmen en verlangen afzweren gooien volgens hem het kind met het badwater weg.

Door verlangen als bron van het lijden te zien, doen ze er alles aan om dat verlangen uit te bannen. Omdat Epstein een boeddhistisch psychiater is, heeft hij veel westerse boeddhisten in zijn praktijk. Het viel hem op dat juist het uitbannen van verlangen veel stress teweeg brengt, ‘alsof ze zich verzetten tegen verlangen zonder de rust te vinden die ze ervan verwachtten’.

Hij raadt zijn cliënten aan om verlangen niet als iets slechts te zien, maar als natuurlijk deel van zichzelf. ‘Iets in elk mens – misschien kun je het de ziel noemen – verlangt ernaar vrij te zijn en hij zoekt die vrijheid op elke manier die mogelijk is.’ Door te verlangen naar iets wat in de toekomst ligt maak je je los van de verplichtingen van het dagelijks leven en dat geeft een gevoel van vrijheid.

Verlangen komt altijd met een tegenreactie

Maar bovenal, zegt Epstein, moet je het idee loslaten dat verlangen iets slechts is. Overigens kent verlangen ook altijd een tegenreactie. Want zijn we lang in gezelschap, dan verlangen we naar rust, hebben we eenmaal een partner, dan dromen we soms stiekem over het single-bestaan. Verlangen is daarmee als een soort aspirine voor de ziel.

Ook interessant: Dit is wat we allemaal mis hebben over de essentie van geluk

Had de Boeddha het dan bij het foute eind toen hij verlangen als grootste bron van het menselijk lijden noemde? Nee, zegt Epstein, maar de vertalers van zijn woorden wel. Het woord dat Boeddha gebruikte, tanha, zou niet verlangen betekenen, maar dorst of hunkering. Dus niet het verlangen staat geluk in de weg, maar het vastklampen.

Door verlangen te beschouwen als een vijand gaan we voorbij aan een van de meest kostbare menselijke eigenschappen, verlangen als natuurlijke antwoord op het menselijk lijden. Hoe moeilijk het leven ook kan zijn, de geest kan altijd verlangen naar een betere toekomst.

Verlangen zet mensen in beweging

Je kunt heel lang verlangen naar iets wat in de toekomst ligt, maar daar eenmaal aangekomen kun je weer verlangen naar wat achter je ligt. Geluk vind je als je kunt genieten van het verlangen zelf. Zoals op een zomerdag aan een buitenlands strand zitten en je voorstellen hoe fijn het zou zijn als je een nieuw leven onder de zon zou kunnen beginnen.

Zodra je die droom ten uitvoer gaat brengen, verdwijnt het verlangen. Simpelweg omdat dat dromerige beeld van dat wat je verlangde opeens realiteit is geworden. De Portugezen hebben daar trouwens een prachtig woord voor gevonden, saudade. Het is een weemoedig verlangen dat nooit hoeft te worden ingevuld.

Zonder verlangen zou de liefde en de romantiek ondenkbaar zijn. Zonder verlangen naar een ander zou de liefde niet eens bestaan. Liefde begint altijd met verlangen. En ironisch genoeg is het ook verlangen dat het einde van de liefde aankondigt. Het verlangen naar een leven zonder die geliefde of naar een andere geliefde. Verlangen zet mensen in beweging. Het drijft ze naar elkaar toe en het drijft hen uit elkaar.

Zonder verlangen bestaat het gevaar van een eentonig, saai leven. Maar wordt het verlangen te groot, dan is er die enorme interne spanning die uiteindelijk gekmakend kan zijn. Daarom geldt voor verlangen misschien wel hetzelfde als voor alcohol drinken. Het is plezierig, maar doe het met mate.

Meer Bedrock?

• Als je zo slim bent, waarom ben je dan niet gelukkig?
• Zo zorg je als millennial voor werkgeluk (ook als je géén motiverende manager hebt)
• Hoe negatieve emoties je juist gelukkiger kunnen maken