Tanja Terstappen Betere wereld 1 jun 2020, 06:00

Leestijd: 3 minuten

Hoe de prachtige Afrikaanse ubuntu-filosofie ons leert minder egoïstisch te zijn

In je eentje ben je nergens, of beter: je bent mens, dankzij anderen. Dat is de essentie van de Afrikaanse filosofie ubuntu. Deze levensleer vindt zijn oorsprong in Zuidelijk Afrika. Mensen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, iets dat we hier in het Westen nog weleens vergeten.

Ubuntu is kort voor ‘Umuntu Ngumntu Ngbantu’, wat betekent: een mens is een mens, omdat er anderen zijn. Of het wordt ook wel vertaald als: ‘ik ben, omdat wij zijn’. De ubuntu-wijsheid leert ons dat een mens niet in eerste instantie een individu is, maar altijd onderdeel van een gemeenschap.

We kunnen ons leven gewoonweg niet leiden zonder anderen, vertelde Dr. Miles Neale ons al eerder: “Bedenk maar eens: je shirt, de koffie die je drinkt, de straten die schoon zijn, de metro waar je instapt, de fiets waarop je zit… Alles is mogelijk gemaakt door de samenleving. Door ándere mensen.”

Je hebt altijd anderen nodig

En dat niet alleen. Ook meningsverschillen, andere achtergronden en conflicterende opvattingen zorgen ervoor dat we ons kunnen vormen. Niet iets om te ontwijken of te veroordelen volgens de ubuntu-wijsheid, maar juist iets om dankbaar voor te zijn.

Tip: Geleide meditatie: liefde geven aan anderen

Een uitgebreidere omschrijving van de essentie van ubuntu komt van aartsbisschop Desmond Tutu: “Iemand met ubuntu staat open voor en is toegankelijk voor anderen, wijdt zich aan anderen, voelt zich niet bedreigd door het kunnen van anderen omdat hij of zij genoeg zelfvertrouwen put uit de wetenschap dat hij of zij onderdeel is van een groter geheel, en krimpt ineen wanneer anderen worden vernederd of wanneer anderen worden gemarteld of onderdrukt.”

Nelson Mandela

In Filosofie Magazine legt Michael Onyebuchi Eze, kenner van Afrikaanse filosofie, uit hoe Nelson Mandela de ubuntu-filosofie toepaste in zijn leven: “De manier waarop Mandela zijn gevangenschap onderging, laat precies zien waar ubuntu om draait.”

Must read: Wat Nelson Mandela je leert over loslaten

Mandela werd bijna 3 decennia gevangen gehouden door blanke Afrikaners om zijn strijd tegen apartheid. “Maar hij raakte niet verbitterd, liet zich nooit leiden door haat. In plaats daarvan besloot hij in gesprek te gaan met zijn bewakers.”

Mandela leerde hun taal, ontwikkelde begrip voor hun zware tijden van Britse onderdrukking en leerde dat die geschiedenis bepalend was voor hun ideeën: “Juist omdat Mandela openstond voor hun positie, was het mogelijk samen tot verandering te komen. Mandela besefte dat we slechts mens zijn via de humaniteit van andere mensen. En dat het daarom heel belangrijk is je in te leven in de ander,” vertelt Eze aan Filosofie Magazine.

Begrip

Als iemand jou onrecht aandoet, is onze respons om ons voor deze persoon af te sluiten. Maar stop. Veel nuttiger en interessanter is om je af te vragen: waar komt het gedrag van deze persoon vandaan? Kun je dat proberen te begrijpen? En kun je je inleven in die persoon?

Probeer de ander te begrijpen en vervolgens te leren van de verschillen. Want juist door die verschillen worden mensen gevormd. Verschillen zijn een mooi iets. En essentieel. Want als iedereen hetzelfde is, kán er geen groei zijn. Oftewel: een mens is een mens, omdat er anderen zijn.

Alleen door open te staan voor anderen, door altijd te proberen de ander te begrijpen, kom je samen verder. Dát is de wijsheid. En we zouden er goed aan doen deze houding in het Westen eens wat vaker over te nemen. Nieuwsgierig te zijn naar anderen. Niet iemand te veroordelen om zijn woorden en daden. Verder te kijken dan onze neuzen lang zijn.

Meer lezen over de wereld en filosofie?

• Hoe empathie de wereld kan veranderen
• Hygge, lagom en ikigai: marketingtrucjes of effectieve levensfilosofieën?
• Filosofie: bestaat de waarheid?