Jeroen van Lokven Psyche 24 nov 2020, 06:00

Leestijd: 6 minuten

We vroegen filosoof Lammert Kamphuis wat we nog kunnen leren van het stoïcisme

Een hond zit vast aan een rijdende wagen. De hond kan twee dingen doen. Hij kan meerennen met de wagen; dan heeft hij speelruimte en kan het een prima ritje worden óf hij kan zich verzetten tegen de wagen, waardoor het heel pijnlijk wordt. De stoïcijnen zeggen: van die hond begrijpen we, maar bij onszelf vergeten we het. Waar dachten die stoïcijnen precies over na en wat hebben we er nu nog aan? We vroegen het aan filosoof en docent aan The School of Life, Lammert Kamphuis.

Het stoïcisme is een eeuwenoude filosofische stroming die ons leert te reageren op bepaalde situaties. Volgens de stoïcijnen kunnen we de situatie in ons leven vaak niet veranderen; het enige dat we kunnen veranderen is onze kijk op de situatie.

Wat kunnen we leren van de stoïcijnen?

“Stoïcijnen zeggen dat je een onderscheid moet maken tussen waar je wel en waar je geen invloed op hebt. Waar je geen invloed op hebt, probeer je te aanvaarden. En waar je wel invloed op hebt, focus je al je energie en aandacht op. En dit kan je op grote en op kleine gebeurtenissen toepassen.”

Hebben wij tegenwoordig nog iets aan het stoïcisme?

“Het is grappig om te zien dat de stoïcijnen veel schrijven over dingen die wij als typisch moderne problemen zien. Bijvoorbeeld keuzestress, eenzaamheid, uitstelgedrag en burn-out-achtige klachten. Zulke problemen waren toen ook al heel erg van toepassing.”

De stoïcijnse gedachte: De 20 meest inspirerende quotes van Auschwitz-gevangene en psychiater Viktor Frankl

“Ideeën van 2000 jaar oud worden tegenwoordig door de psychologie ook steeds vaker bewezen. Denk bijvoorbeeld aan cognitieve gedragstherapie. Hier wordt gezegd dat wanneer je je slecht voelt, dit niet aan de situatie waar je inzit ligt, maar aan bepaalde gedachtepatronen. Het is dan je taak om die patronen te herkennen en te vervangen voor andere gedachten.”

Hoe kun je het stoïcisme toepassen in je dagelijks leven?

“Door bij vervelende situaties jezelf af te vragen of je er invloed op hebt of niet. Wanneer je geen invloed op de situatie hebt, probeer je je kijk op de situatie aanpassen. Kijk bijvoorbeeld hoe je de situatie een bruikbare draai kan geven.

Een leuk voorbeeld is van de stoïcijn Epictetus: hij zegt dat als iemand je uitscheldt, je dat eigenlijk moet zien als iemand die je helpt met het trainen van je zelfbeheersing.”

View this post on Instagram

A post shared by Lammert Kamphuis (@lammertkamphuis)

Wat zijn de momenten waarop jij het stoïcisme toegepast in je leven?

“Een tijdje geleden had ik een typisch stoïsch momentje. Het was net uit met mijn vriendin, ik was alleen thuis en stond onder de douche op een zaterdagochtend en dacht: het is zaterdag, er is niemand thuis, sta ik hier een beetje in m’n eentje te douchen, wat ben ik toch treurig.

Tot ik me realiseerde dat als ik 3 maanden geleden onder de douche had gestaan terwijl ik alleen thuis was op een zaterdagochtend ik het heerlijk had gevonden. Dan had ik daar juist van genoten. Dan was ik lekker gaan douchen en gaan genieten van de vrijheid om mijn dag in te richten.

Lees ook: Waarom het stoïcisme nu nog steeds relevant is

Het is precies dezelfde situatie: je staat op zaterdag in je eentje onder de douche. Maar de ene keer denk je jezelf de put in en de andere keer denk je jezelf de koning te rijk.

Maar ook op dagelijkse momenten pas ik het toe. Als ik bijvoorbeeld een zakelijke mail heb gestuurd en ik zie dat er toch een foutje in staat. Dan kan ik me daar of heel druk om gaan maken of er juist voor kiezen om het te accepteren. De mail kun je niet meer aanpassen, het heeft geen zin om je er nog druk over te maken.”

Het stoïcisme wordt ook wel geassocieerd met weinig emoties tonen of nauwelijks praten. Is dat wel de manier om met moeilijke emoties om te gaan?

“Het stoïcisme is niet een aanmoediging van apathie. Je moet niet alles maar over je heen laten komen en er niks van vinden. Er zijn een heel aantal emoties die de stoïcijnen goed vinden om te hebben. Als het maar niet té heftige emoties worden. Emoties moeten niet je leven gaan overnemen.”

Is het niet gevaarlijk om je emoties weg te drukken?

“De stoïcijnen hebben het eigenlijk niet over emoties wegdrukken. Ze zeggen dat emoties vaak komen door de gedachten die wij hebben en dat we de gedachten moeten aanpassen waar die emoties aan gekoppeld zijn. Door de gedachte te veranderen, verandert de emotie.”

Lees ook: Beter omgaan met emoties? Behandel ze alsof het kinderen zijn

Is het gevaar niet dat je minder snel leert van je fouten? Als je bijvoorbeeld ergens van baalt als iets je overkomt, zal je er misschien eerder voor zorgen dat je het voorkomt in de toekomst.

“Heb je invloed op de fouten die je maakt? Want als dat zo is, moet je deze proberen te voorkomen in de toekomst.”

Hoe weet je op welke zaken je wel en niet op moet focussen?

“Volgens de stoïcijnen moet je focussen op de dingen die echt bij je horen en niet afgepakt kunnen worden, zoals je interesses, liefde, zelfrespect, vriendelijkheid, loyaliteit of de manier waarop je naar de wereld kijkt.

En je moet je minder focussen op de dingen die je wel kwijt kunt raken, zoals je status, bankrekening of het aantal volgers op social media. Wat er dan ook met je gebeurt, de dingen die er écht toe doen, raak je niet kwijt.”

View this post on Instagram

A post shared by BEDROCK Magazine (@bedrockmagazine)

Het tegengaan van bijvoorbeeld het broeikaseffect ligt voor het grootste gedeelte buiten jouw invloedssfeer. Moet je je dan geen zorgen meer maken over de opwarming van de aarde?

“De wereld behandelen als ons thuis, daar pleiten de stoïcijnen voor. Volgens hen moet je kijken naar de invloed die jij kan hebben, ook op grote uitdagingen.”

Is er een manier hoe stoïcisme ons kan helpen nu we kunnen dealen met de coronacrisis?

“We mogen een hele hoop niet meer en er kan een heleboel niet doorgaan. Dat is vervelend. Maar de stoïcijnen leren ons het te aanvaarden. Dit kan op een passieve of een actieve manier. Je kan het beste de coronacrisis op een actieve manier aanvaarden. Dus door te kijken wat je kunt trainen in jezelf. 

Ik heb bijvoorbeeld van veel mensen gehoord dat ze hebben geleerd voldoening te halen uit zichzelf, in een periode waar ze meer op zichzelf waren aangewezen. Op die manier maak je een uitdagende situatie tot je sparringpartner: hoe kan ik dit gebruiken om ergens beter in te worden?”

Gerelateerd: Dit kan dankbaarheid je allemaal brengen

De stoïcijnen komen met een hele hoop adviezen die we zonder problemen kunnen overnemen. Ook al zijn ze meer dan 2000 jaar oud, hun denkwijze blijft actueel en toepasbaar. Dat maakt het natuurlijk wel bijzonder.

Wil je meer over het stoïcisme lezen? Lammert heeft onlangs een boek uitgebracht over het stoïcisme: Op weg naar vrijheid. In het boek bundelt hij de kennis van ‘de grote 3’ stoïcijnen. Door deze kennis te combineren probeert hij je te helpen met het beantwoorden van hedendaagse vragen. Ook geeft Lammert via The School of Life een online collegereeks waarin hij de filosofie in vogelvlucht met je doorneemt (het derde college gaat over de stoïcijnen).

Wil je meer lezen van bedrock? Dat kan ook:

• Zelfliefde volgens… oud filosoof Aristoteles
• De liefde volgens… oud filosoof Seneca
• Dit is de grens van vrijheid van meningsuiting, volgens filosoof Spinoza