Redactie Welzijn 17 jan 2020, 06:00

Leestijd: 6 minuten

Ben jij sportverslaafd? Doe hier de test

Zij was een beetje mollig, mijn vriendin. En dus zette ze zichzelf op een streng dieet. En omdat ze had gelezen dat je nog sneller afvalt als je sport, begon ze met hardlopen. Eerst kleine rondjes, daarna steeds grotere rondjes. En binnen een jaar stond ze elke ochtend om 06.00u op om de dag te beginnen met 10 kilometer hardlopen. Dat ze steeds magerder werd en mensen zich zorgen om haar maakten, wuifde ze weg. Hoe dunner de hardloper, hoe beter zijn looptijd.

En een hardloper was ze. Geen dag sloeg ze over. De dagelijkse 10 kilometer schroefde ze omhoog naar om de dag een halve marathon. En op een ochtend werd haar buik dik. Zo dik, dat het leek alsof ze 6 maanden zwanger was. Een dag later volgden haar benen. Haar pezige hardloopbenen waren ineens olifantenpoten.

Haar lichaam ging in protest

Al snel bleek dat haar lichaam in protest was gekomen tegen het intensief sporten. Ze leverde de prestaties van een topsporter. Maar anders dan een professioneel atleet hield zij geen rekening met haar voeding, rustdagen of trainingsschema’s die blessures moesten voorkomen. Haar lichaam bleek een chronisch eiwittekort te hebben. Zo ernstig dat haar lichaam zichzelf vol zoog als een spons met water.

Lees ook: Waarom hard sporten slecht is voor je lichaam

In de weken daarna paste ze – met enige tegenzin – haar voedingspatroon aan. Maar niet haar trainingsschema. Haar hardlopen verving ze door elke dag fanatiek te gaan zwemmen. Pas toen begonnen haar kinderen en man hun zorgen te uiten. Zelf zag ze geen enkel probleem. En ook nu ze weer dagelijks haar halve marathon rent, krijgt ze uit alle hoeken applaus. Een drukke baan, 4 kinderen en dan ook nog zo sporten, dat vinden veel mensen indrukwekkend.

Het probleem wordt pas laat herkend

Wie verslaafd is aan drank of drugs, krijgt veel eerder waarschuwingssignalen uit de omgeving. Ook de verslaafde zelf snapt dat het geen gezonde gewoonte is. Maar omdat sporten zo’n aura van gezondheid heeft, duurt het lang – meestal 10 tot 15 jaar – voor de sportverslaafde en zijn omgeving het als een probleem herkennen. Pas eind jaren ’90 is sportverslaving, of bigorexia, opgenomen in de DSM, het handboek waarin alle psychische stoornissen staan beschreven.

Ook interessant: Heb je na werk geen zin om te sporten? Volgens onderzoek is dit te verklaren

In dat handboek valt het in de categorie ‘stoornis van de lichaamsbeleving’, waar ook anorexia onder valt. Zo’n zelfbeeldstoornis wil zeggen dat je jezelf negatiever waarneemt dan je in werkelijkheid bent. Door het verstoorde zelfbeeld gaat de sportverslaafde aan zijn lichaam werken. Maar omdat het beeld dat hij in de spiegel ziet nooit klopt met het beeld dat hij in zijn hoofd heeft, gaat hij steeds intensiever trainen.

Wat is een sportverslaving eigenlijk?

Sportverslaving komt met name bij bodybuilders en hardlopers voor. Waarbij mannen zichzelf ten onrechte als te iel en te weinig gespierd zien en vrouwen zichzelf ten onrecht te dik blijven vinden. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat iemand die aan bigorexia leidt dagelijks 3 tot 8 uur met zijn uiterlijk bezig is. Dat kan variëren van obsessief in de spiegel kijken, YouTube-filmpjes bekijken van andere sporters, bezig zijn met een speciaal dieet en natuurlijk trainen.

Bewegingswetenschapster Sabine Janssen deed aan de Radboud Universiteit in Nijmegen onderzoek naar bigorexia. Ze ondervroeg ruim 1700 sporters aan het Universitair Sportcentrum in de leeftijd van 17 tot 74 jaar. Uit dat onderzoek bleek dat 1,5 procent sportverslaafd was.

Een cijfer dat overeenkomt met andere onderzoeken. En dat klinkt niet als schrikbarend veel. Ware het niet dat 35 procent van de sporters symptomen van sportverslaving vertoonde.

Zoals niemand van de ene op de andere dag een alcoholicus is, is ook het ontstaan van sportverslaving iets dat geleidelijk ontstaat. Verslaafd is iemand die gemiddeld 7,5 uur per week en vrijwel elke dag sport.

Vind je vast ook interessant: Waarom sporten altijd zinvol is, óók als je er op latere leeftijd mee begint

Dat is 4 keer zoveel als een gematigde sporter doet. Een sportverslaafde voelt zich slecht als hij niet traint en negeert blessures om kost wat het kost te blijven trainen.

De sport is een obsessie, een ritueel waar niet van mag worden afgeweken en waar de persoonlijke omgeving ondergeschikt aan is. Mannen verwaarlozen vooral hun familie en vrienden, vrouwen laten het sporten eerder ten koste gaan van hun werk.

Een psychische stoornis

Hoewel sportverslaving als psychische stoornis is erkend, is er relatief weinig onderzoek naar gedaan. Ook over de achterliggende oorzaken is weinig bekend. Een aangeboren drang tot perfectie, een problematische jeugd of een tekort aan serotonine zijn allemaal als oorzaak aangedragen.

Evenals de maatschappij die te veel nadruk zou leggen op ideale lichaamsvormen. Ook een laag zelfbeeld draagt bij aan het ontstaan van bigorexia. Gedreven door dit lage zelfbeeld richt de verslaafde zich op een fysiek kenmerk – te weinig spieren of te veel vet – en gelooft dat als hij dat weet te veranderen, hij zich beter zal voelen.

Verstoord zelfbeeld

En dat zal nooit gebeuren, want wat vast staat is dat een sportverslaafde een verstoord zelfbeeld heeft. Een omgeving die zegt dat iemand wel gespierd of juist pezig genoeg is, praat daarmee tegen een dove. Een groot obstakel om iemand te laten behandelen is dat de verslaafde zelf zijn eigen psychische component niet erkent. Voor hem is er niets mis met zijn hoofd, maar met de verdeling van vet en spiermassa.

Verslavingen zijn hardnekkig en zijn vrijwel niet op eigen kracht te doorbreken. Cognitieve gedragstherapie is het enige wat op dit moment kan helpen om het achterliggende probleem aan te pakken.

Maar om iemand zo ver te krijgen, is het belangrijk om te erkennen dat het om probleemgedrag gaat. En dat is het wanneer werk, vrienden, gezin of relatie onder het sporten gaan leiden. Wanneer iemand ondanks blessures doorgaat met trainen, gewoon omdat hij niet anders kan.

Zit ik al in de gevarenzone?

De Amerikaanse sportpsychologen, Hausenblas en Symons Downs, hebben een test ontwikkeld om sportverslaving vast te stellen. Sportverslaving is een reëel gevaar voor wie 3 of meer van deze symptomen herkent.

1. Je moet steeds meer trainen om voor je gevoel hetzelfde wenselijke effect te bereiken.
2. Er zijn ontwenningsverschijnselen als je niet traint – zoals angst, onrust en vermoeidheid.
3. Je traint vaak langer of intensiever dan je in eerste instantie van plan was.
4. Er is de sluimerende wil om minder te trainen of je doet een mislukte poging daartoe.
5. Het sporten neemt een belangrijk deel van je dagelijkse tijd in beslag.
6. Je hebt minder tijd voor andere activiteiten (sociale contacten, werk, hobby’s).
7. Blessures, vermoeidheid of geestelijke druk beletten je niet om te sporten.

Herken je dit in jezelf of bij een ander, dan is het raadzaam om professionele hulp te vragen.

Meer lezen over sporten?

• Orthorexia: wanneer een gezonde levensstijl omslaat in een obsessie
• Sporten tijdens de lunch: dé trend uit Zweden
• Stretchen: is het wel of niet goed (bij het sporten)?