Maaike Kooijman Psyche 6 okt 2021, 06:00

Leestijd: 4 minuten

Een ‘social jetlag’: wanneer je doodop aan de week begint (herkenbaar?)

Wakker liggen tot 4 uur ‘s nachts of doodmoe zijn om 6 uur ‘s avonds: dat is de jetlag zoals we ‘m kennen. Maar wat als je jetlag-achtige symptomen ervaart op een normale maandagochtend, zónder dat je helemaal naar Australië bent gevlogen? Dat is wat wetenschappers de social jetlag noemen.

We vertellen je er alles over.

Wat is een social jetlag?

De term ‘social jetlag’ bestaat nu een jaar of 15, en werd in het leven geroepen door slaaponderzoeker Till Roenneberg. Hij wilde uitzoeken wat voor effect het heeft als je in het weekend een compleet ander leven leidt dan doordeweeks. Doordeweeks: wakker worden terwijl het nog donker is > werken terwijl je eigenlijk wilt slapen > naar bed als het pas 10 uur is. Weekend: meer sociale activiteiten > later gaan slapen > later opstaan.

Je past je slaapritme dus aan aan sociale activiteiten, zowel doordeweeks als in het weekend. In plaats van dat je gaat slapen als je moe bent, ga je bijvoorbeeld slapen als dat feestje eindelijk is afgelopen – om vier uur ‘s nachts. En in feite is dat hetzelfde als wanneer je op vrijdagavond een paar duizend kilometer naar het westen vliegt en op zondagavond weer terug, verklaarde Roenneberg aan Mindbodygreen.

Val je lastig in slaap? Deze 4 simpele rituelen kunnen je helpen

En dat kan grote effecten hebben. Niet per se omdat je op zondagavond slechter kunt slapen, maar omdat je je biologische klok verstoort, ook wel een ‘circidiaan ritme’ genoemd. Een heleboel processen in je lichaam verlopen via zo’n circidiaan ritme: niet alleen je slaapritme, maar ook bijvoorbeeld je hormonen, je lichaamstemperatuur en je eetlust.

Permanente verwarring

Dat biologische ritme bepaalt normaal gezien dus wanneer je moe wordt en wanneer je wakker wordt. Dat heeft deels te maken met genen en deels met omgevingsfactoren als zonlicht. Als je naar de andere kant van de wereld vliegt, veranderen alle omgevingsfactoren; daarom moet je lichaam een paar dagen aan dat nieuwe ritme wennen.

Het wordt problematischer als je je lichaam niet een paar dagen de tijd geeft om te wennen aan een nieuw ritme. Tussen vrijdagavond en zondagavond zit helemaal niet zo lang, en tussen maandagochtend en vrijdagavond ook niet. Je lichaam zit dan in een soort permanente jetlag waarin het helemaal in de war is over z’n al dan niet bestaande biologische klok.

5 simpele manieren om meer slaap te krijgen (volgens een expert)

Oftewel: in het weekend ben je moe omdat je nóg wakker bent terwijl je lichaam eigenlijk wil slapen; doordeweeks ben je moe omdat je ál wakker bent terwijl je lichaam eigenlijk wil slapen. Zo kom je nooit bij van welke social jetlag dan ook.

De gevolgen voor je gezondheid

Tegen je biologische klok in leven is nooit echt goed voor je lichaam, of je nu eerder of later opstaat dan waar je lichaam op is ingesteld. Het kan bijvoorbeeld invloed hebben op je eetlust en humeur.

Maar dat niet alleen: mensen met een chronische social jetlag grijpen vaak naar dingen als koffie om wakker te wórden, of alcohol om wakker te blíjven. Gek genoeg zijn dat dus nooit de dingen die echt gezond voor ons zijn. Daarom: weg met die social jetlag!

Wow: dit is het effect op je lichaam (en geest) als je een nacht niet slaapt

En tja, nu verwacht je natuurlijk een stukje over hoe je deze constante moeheid kunt fixen. Maar eerlijk? Als je meedoet aan het sociale leven van deze maatschappij, ontkom je er vaak niet aan om je een beetje aan te passen aan het sociale ritme.

Dat betekent: (te) vroeg opstaan doordeweeks, (te) laat slapen in het weekend. Niet per se gezond, maar dat kunnen we over wel meer maatschappelijke gewoonten zeggen.

Leer jouw biologische klok kennen

Toch zijn er natuurlijk wel wat mogelijke oplossingen. Het helpt sowieso om je biologische klok te leren kennen. Gebruik een week van je vakantie bijvoorbeeld om te gaan slapen wanneer je moe bent en vervolgens geen wekker te zetten. Na een tijdje krijg je dan in de gaten wat jouw lichaam zelf eigenlijk wil.

Als je dat eenmaal weet, zou je kunnen kijken welke aspecten van je leven je daarop kunt instellen. Kun je bijvoorbeeld naar concerten in plaats van feestjes gaan, en dan gewoon om 11 uur thuis zijn? Of zelf een huisfeestje geven dat lekker om 4 uur begint? Kun je overleggen met je baas over andere werktijden?

Het is misschien moeilijk om je week en weekend enigszins gelijk te trekken, maar wel zeer te moeite waard.

Tot slot helpt het om de waardevolle slaap die je wél krijgt, in ieder geval zo goed mogelijk te benutten. Check dit artikel voor tips – enneh, welterusten!