Viktoria Susovits Psyche 8 sep 2019, 06:00

Leestijd: 5 minuten

Ons schoolsysteem is ongezond: kinderen worden klaargestoomd om te presteren, niet om creatief te zijn

Bij mij in de Jordaan zit een lagere school waar ik dagelijks langsloop als ik naar de supermarkt ga. Ik kijk dan wel eens naar binnen en zie dan een klas vol jonge kinderen netjes achter hun tafeltje hun opdrachtjes maken. Soms springt er één op en begint aan een ander te trekken, maar het duurt dan niet lang voor de juf erbij komt om ze uit elkaar te halen. Ik realiseer me dan dat ik ook zo heb gezeten, braaf achter een klein tafeltje, met mijn eigen plantje. Plichtsgetrouw mijn sommetjes makend. Na het zien van de indringende documentaire Alphabet kan ik het niet helpen om me daar nu enigszins ongemakkelijk bij te voelen. Erwin Wagenhofer, een Oostenrijkse documentairemaker die maatschappij kritische films maakt, heeft met Alphabet (2013) een van de meest inspirerende en diepgaande docu’s voortgebracht die ik de laatste tijd heb gezien. Alphabet is het laatste deel van een drieluik waar We Feed The World en Let’s Make Money de eerste twee delen van zijn. Wagenhofer snijdt in het laatste deel misschien wel zijn meest belangrijke thema aan; onderwijs. Hij laat op zeer confronterende wijze zien hoe ongezond ons schoolsysteem is en wat dat zegt over hoe wij volwassenen naar kinderen kijken. Onze scholen maken doelgerichte mensen van onze kinderen die hun inspiratie verloren zijn en die enkel klaargestoomd worden om te presteren in onze maatschappij.

Vernieuwd onderwijs

Neuropsycholoog Gerald Hüther speelt hier een belangrijke rol. Hij is expert op het gebied van vernieuwend onderwijs voor kinderen. Hüther legt uit dat we bij leren over het algemeen denken aan cognitief, formeel leren. We associëren het met studeren, onthouden van feiten, formules etc. Vanuit het oogpunt van de neurobiologie is dit echter maar een klein deel van wat hoe wij leren. Elke leerervaring gaat namelijk ook gepaard met emoties. Sterker nog, we zijn alleen in staat om echt te leren als de delen van ons brein waar we onze emoties reguleren, geactiveerd worden.

Om een leerervaring succesvol te laten zijn moet er dus een emotionele prikkel zijn. Dat gebeurt als we enthousiast (‘begeistert’) raken over dat wat we leren. Op die momenten reageert de emotionele kern van de hersenen; groepen zenuwcellen in het midden van ons brein worden actief en er ontstaan nieuwe netwerken. Als het enthousiasme niet aangewakkerd wordt, gebeurt dit niet. Het brein is niet een spier dat je zomaar kunt trainen zodat het groter wordt. De zin om iets te leren moet intrinsiek zijn. Probeer maar eens een telefoonboek uit je hoofd te leren, of andere zeer saaie materie te onthouden. Uit onderzoek is ook gebleken dat slechts 20-30% van wat studenten leren, na twee jaar nog herinnerd wordt. Alleen dat wat echt onder je huid kruipt, blijft hangen.

Prestatiedruk

De hersenen van kinderen zijn erg makkelijk te vormen. Dit betekent ook dat het makkelijk is om ze verkeerd te vormen. Kinderen zijn nog onbevangen en staan volledig open om te leren. Hun potentie is gigantisch groot. Volgens Hüther sluit ons schoolsysteem echter niet aan op dit potentieel dat elk kind met zich meedraagt. In ons schoolsysteem is er een voortdurende groei van prestatiedruk waar leerlingen aan blootgesteld worden en zo gereduceerd tot hun functioneren in het economische systeem.

Lees ook: Waarom krijgen we als kind geen les over onze geest, maar wel over ons lichaam?

Met ons schoolsysteem bereiden we onze kinderen zo jong mogelijk voor op de concurrentiestrijd in de wereld. School is funest voor onze creativiteit, verbeeldingskracht en enthousiasme. Kinderen leren zich aan te passen, hun creatieve impulsen te onderdrukken en uit plichtsbesef te doen wat hun leraren van hun vragen. Ons schoolsysteem is nog uit de 19e eeuw waarbij het niet gaat om ons eigen potentieel te benutten en te ontplooien, maar om ons aan te passen aan de industrialisering van de samenleving, aldus Hüther. Ten gunste van ieder kind moeten we gaan nadenken over een nieuwe manier van leren zodat elk kind zijn eigen potentie tot bloei kan brengen. Hüther stelt dat bijna elk kind hoogbegaafd ter wereld komt. Na de schooltijd is dit gereduceerd tot nog maar 2%.

Zo’n docu waardoor je even flink door elkaar geschud wordt, ik hou er wel van. Het is pijnlijk maar fijn tegelijk. De beelden van kinderen die alleen maar bezig zijn met beter worden, de druk van buiten af, de leegheid. Anderzijds stemt het ook hoopvol dat er wetenschappers zijn die niet meelopen met de massa en vanuit een kritische en empathische blik nieuwe manieren van leren voorstellen die meer feeling heeft met het potentieel van elk kind.

Ook interessant: Zou’emoties’ een vak op school moeten zijn?

Is het mogelijk, het schoolsysteem te veranderen?

Ik ben me gaan afvragen of het mogelijk zou zijn om ons schoolsysteem geheel te veranderen? Zouden we andere thema’s en onderwerpen kunnen bedenken waar kinderen zich door kunnen ontwikkelen? Of moeten we helemaal af van de verschillende, vaststaande onderwerpen en ‘vakken’? Misschien is dat ook hokjes denken waar we zo in vastgeroest zijn. We zijn vaak bang dat als we het aan kinderen zelf overlaten, er te weinig structuur en inhoud is. Maar misschien is het eerder andersom en zouden kinderen hierin beter onze leraren kunnen zijn.

We kunnen kinderen niet echt iets leren zonder dat het kind dat wil. Het kind moet enthousiast en intrinsiek gemotiveerd zijn. Wanneer het weten wil, leert het ook. Gras groeit niet harder als je eraan trekt. Worden kinderen slimmer bij een grotere druk?

Als je geïnteresseerd bent in de oplossingen die Hüther aandraagt, dan raad ik je aan om Alphabet te bekijken.

Meer lezen over educatie?

• Staat succes op school gelijk aan succes in het leven?
• Leren van de Zweden: waarom opvoeding meer is dan een paar liedjes zingen
• Wat we kunnen leren van het Finse onderwijssysteem