Redactie Psyche 27 mei 2020, 06:00

Leestijd: 7 minuten

We spraken psychiater Dirk De Wachter over de zin van het leven

De Vlaamse psychiater Dirk De Wachter (59) komt niet alleen regelmatig voor in krantenartikelen en vaktijdschriften, maar schreef zelf ook 4 boeken. Borderline times (2012) en Liefde – Een onmogelijk verlangen? (2014) werden bestsellers. In oktober 2019 verscheen De kunst van het ongelukkig zijn. Daarin deelt hij adviezen dat het leven niet altijd alleen maar leuk hoeft te zijn. Dat een gewóón leven genoeg is.

Die bevindingen wilden we graag met hem bespreken. De gastvrije psychiater nodigde editor Daphne ruim 2 maanden van tevoren uit om het interview bij hem thuis in Antwerpen te doen, maar het coronavirus gooide roet in het eten.

‘Begrijp ik dat de grenzen gesloten zijn?’, mailde hij. ‘Uitstellen kan, maar ik wil ook wel telefonisch of via andere media (Zoom) proberen’, reageerde hij. We kozen voor het laatste. 

Over de zin van het leven

“Hallo?”, klinkt het door de laptopspeaker. Nadat zijn vriendelijke gezicht op het beeldscherm verschijnt, begint hij al binnen enkele minuten honderduit te vertellen over het ware geluk, het iets kunnen betekenen voor een ander en de zin van het leven.

“De oorsprong van mijn denken komt van de paradox dat we hier in Vlaanderen, en in Nederland nog meer, ongelooflijk gelukkig zijn. We scoren op vragenlijsten die ons geluk peilen de hoogste onderscheiding. Iedereen lijkt ongelooflijk gelukkig.

Ook lezen: Geloof jij niet in ware liefde? Psychiater Dirk de Wachter geeft je weer hoop

En tegelijk is er een reusachtige vraag naar therapie voor verdriet, tekorten en moeilijkheden. Maar ook het gebruik van psychofarmaca, alcohol en drugs en het aantal burn-outs dat er is. Dat is toch raar? Dit leken mij op het eerste gezicht niet te rijmen tegenstrijdigheden.” 

“Misschien hebben we de laatste decennia verleerd hoe we moeten omgaan met de tegenslagen van het leven. Dat verdriet niet meer tot het leven behoort. Zelfs als alles niet perfect gaat, als onze bazen, ouders of kinderen lastig doen, of als we een beetje sukkelen met onze gezondheid. Kunnen we dit soort dingen niet meer in het gewone leven inplannen? Is dat iets waar we een therapeut voor nodig hebben? We kunnen ook vaker elkaars psychiater zijn.”

Maar vindt u dat niet tegenstrijdig omdat u zelf psychiater bent?

“Eén van mijn uitgangspunten is ook dat ik veel te veel werk heb”, lacht De Wachter. “Niet alleen ik persoonlijk maar ook al mijn collega’s. Als we morgen het aantal psychiaters zouden verdubbelen, dan hebben die overmorgen opnieuw wachtlijsten. Dan denk ik: luisteren naar verdriet van de ander hoeft niet enkel in de psychiatrie. We zouden vaker naar elkaar moeten luisteren en waarachtig in aanwezigheid zijn.

Ik geef toe dat sommige mensen zo kwetsbaar zijn in hun neurologisch systeem, of hebben zo’n traumatische gebeurtenis meegemaakt, dat professionele hulp daar echt wel nodig is. Maar misschien kan er ook heel veel preventief werk gebeuren als we als maatschappij, met elkaar, wat meer oog en oor hebben voor verdriet.” 

Is er naast luisteren ook nog iets wat mensen kunnen doen? 

“Vooral luisteren. Ik zeg altijd: de Vlaming praat niet. Die kijkt naar de grond en durft niet te spreken als hij of zij het moeilijk heeft. Nederland is daar beter in. Jullie spreken eerder. Van: ‘Nou, het gaat niet zo.’ Maar in luisteren zijn jullie eigenlijk even slecht. Toch gaat het inderdaad niet alleen over spreken en luisteren. Ook over aanwezig zijn.

Soms is nabij elkaar zijn heel veel waard. En in onze leukigheidscultuur, denk ik, je mag het oneens zijn, dreigen we te snel weg te lopen van lastigheden. Je wordt bij wijze van ge-defriend als je verdriet toont. Dan zeggen ze: ga maar naar een psychiater, die wordt ervoor betaald. Maar er niet voor weglopen vind ik een heel belangrijk aspect van verbinden. Stil kunnen zijn, samenzijn, geduldig zijn, tijd kunnen nemen, vragen hoe het gaat, een wandeling maken… Allemaal dingen die in onze wereld zeer kostbaar zijn.” 

Must read: Hoe psychiater Dirk De Wachter pleit voor het omarmen van meer verdriet

View this post on Instagram

A post shared by BEDROCK Magazine (@bedrockmagazine)

Maar denkt u niet dat als er veel over verdriet gepraat gaat worden, dat de ander zich juist ook slechter gaat voelen?

“Dat denk ik dus niet. Ik denk dat het voor de luisteraar ook verbindend, zinvol, vervullend en op langer termijn vreugdevol en gelukmakend kan zijn om iets voor iemand te betekenen. Ik snap dat het op het eerste gezicht niet zo prettig is om naar iemand met tranen in de ogen te luisteren over zijn of haar relatiebreuk, ontslag of ziekte. Maar we moeten voorbij die eerste reactie van: ‘Oh, verdriet, dat wil ik helemaal niet. Ik wil alleen maar leukigheid.’

Ik denk dat het op lang termijn fundamenteel en existentieel verbindend kan zijn voor de luisteraar. Daar ben ik van overtuigd. Omdat ik denk dat de zin van het leven te maken heeft met de zorg voor elkaar. En met het van betekenis zijn.”

Waarom zou je niet juist willen streven naar altijd gelukkig zijn?

“Ik denk niet dat de mens zich altijd ongelooflijk fantastisch voelt. Er zijn momenten dat het minder gaat. Dat is het leven. En dat hoeft geen probleem te zijn als we dan verbonden zijn. Ik heb een pech dag gehad en kom thuis met tranen in de ogen. En mijn geliefde zegt: schat, wat is er aan de hand? Awel, dat zijn liefdevolle momenten. In de tegenslagen toont zich de liefde.

Leestip: Waarom iedereen angstig is, en wat we ervan kunnen leren

Die nabijheid en het niet weglopen van de lastigheid. Dát is de liefde. En niet alleen liefde in de enge zin van het woord. Ook vriendschappen, kennissen en familieleden. De verbinding die ontstaat in de lastigheid van het leven is de meest essentiële verbinding tussen mensen. Zo denk ik.” 

Millennials lijken steeds vaker op zoek te zijn naar de essentie van het leven. Hoe reageert u daar normaalgesproken op? 

“Dat bewijst voor mij dat het zoeken naar zin fundamenteel in de mens zit. Ook de millenials die ogenschijnlijk zonder die zin kunnen. We doen maar, we genieten van het leven. Kijk maar eens op Instagram. Het is altijd vakantie, party time, enzovoort. Maar je ziet dat zij ook tegen die vraag aanlopen: wat is het leven? Hoe moet ik leven? Wat is het bestaan?

Zij komen inderdaad soms bij mij terecht, maar ik denk, en zeg daarmee hetzelfde: dat de zin van het leven niet te vinden is bij de psychiater. En dat is ook niet te vinden op een of andere berg, waar we ons terugtrekken al dan niet in een lange oranje jurk of welke symboliek ook, en naar de hemel kijken.

Ik denk dat de zin van het leven is te vinden in de zorg voor elkaar. Dat is niet te vinden in of andere rare theorie of het op zoek gaan naar weet ik veel wat voor mystieke ervaring. Soms is het wel nuttig om jezelf even terug te trekken. In het Frans zegt men niet voor niets: ‘Reculer pour mieux sauter’, even weg uit die wereld om te herbronnen. Maar de uiteindelijke zin heeft altijd te maken met het samen leven. Met het van betekenis zijn voor een ander.”

Velen zoeken die zin van het leven dan in hun baan

“Het een sluit het ander niet uit. De twee belangrijkste sectoren van onze maatschappij zijn het onderwijs en de zorg. Kinderen ergens in de wereld brengen en de zorg om mensen bij te staan. Die beroepen zijn heel breed. Maar ook in andere beroepen kunnen mensen het gevoel hebben dat ze zinvol zijn.

Ik denk dat een burn-out daar veel mee te maken heeft. Dat ze denken dat ze in hun baan geen betekenis hebben. Erkenning voor het werk is een heel belangrijke ondersteuning van het zelfgevoel. Maar dat kan natuurlijk ook in de vrije tijd, in vrijwilligerswerk, in de zorg voor de omgeving.

Dat kan in kleine dingen zitten: bijvoorbeeld aan die oude buurvrouw vragen of je de flessen melk uit de supermarkt kunt meenemen omdat die nogal zwaar zijn.

Hoe kleiner de dingen, hoe beter, zeg ik altijd. Ook een soort paradox. Kleine zorgzame daden onderling, maar daarin toont zich de essentie van het bestaan.”

Dit artikel is geschreven door journalist Daphne Dorgelo. Ze komt uit Nederland, maar woont nu in Antwerpen waar ze een master journalistiek doet. Ze schrijft daarnaast als freelance copywriter over lifestyle en gezondheid en verdiept zich graag in mode. Ze eindigt een dag van seminars en schrijfwerk vaak met een meditatiesessie incluis etherische oliën.

Meer Bedrock?

• Van verdriet naar betekenisgeving en waarom rouw hierbij zo belangrijk is
• Stel jezelf deze simpele vraag voor een gelukkiger leven
• Maakt geld eigenlijk gelukkig? Een gelukspsycholoog vertelt