Viktoria Susovits Psyche 6 jul 2020, 06:00

Leestijd: 4 minuten

Wat we kunnen leren van Plato’s grot allegorie: Leven we allemaal in een illusie?

Plato (427 v. Chr. – 347 v Chr.) wordt gezien als een van de meest invloedrijke filosofen uit de geschiedenis van de westerse filosofie. De grot allegorie is een bekende passage uit zijn werk. In deze allegorie zit veel van zijn filosofie vervat, onder andere de relatie tussen de mens en de realiteit. Hoe kan deze allegorie ons nog steeds iets leren? Is het relevant in onze tijd en wat kan het zeggen over ons hedendaagse leven?

De grot allegorie van Plato

Plato beschreef de grot allegorie als volgt: de gevangenen zitten al hun hele leven in een ondergrondse grot. Ze zijn vastgeketend en kunnen ook hun hoofd niet bewegen naar links of rechts. Ze kijken voor zich uit, naar een wand. Omdat ze zo hun hele leven zitten en niets anders kennen, zijn ze zich niet bewust van hun situatie.

Lees ook: Hoe de prachtige Afrikaanse ubuntu-filosofie ons leert minder egoïstisch te zijn

Achter hen brandt een vuur, het enige licht in de grot. Tussen hen en het vuur staat een muur en achter deze muur lopen mensen met allerlei objecten die ervoor zorgen dat de schaduwen van de dingen door het vuur op de muur vallen waar de gevangenen naar kijken.

Schaduwen

De gevangenen denken dat ze de echte wereld zien, maar het zijn slechts schaduwen in een grot. Dit is het enige wat de gevangenen waarnemen, maar toch geloven ze dat dit de realiteit is. De gevangenen zijn onwetend, ze weten niet dat ze gevangenen zijn.

Als iemand los zou kunnen komen, zou hij voelen hoe hij door de levenslange ketening lichamelijk verkrampt is. Ook zou hij er niets van begrijpen en in de war zijn. Als hij zelfs uit de grot zou kunnen komen, zou hij erg moeten wennen aan het felle zonlicht en zou hij pas na een tijd beseffen wat er gebeurt.

Ook interessant: Chinese filosofie leert je écht los te laten

Als hij weer terug de grot in zou gaan om de anderen te waarschuwen, zou dat voor hun onbegrijpelijk zijn omdat zij alleen de taal van de schaduwen kennen. Ze zullen zijn boodschap zelfs als gevaarlijk zien en hem mogelijk dreigen te doden.

Een grot in de 21e eeuw

Ook zonder al te veel kennis van Plato’s filosofie, kunnen we hier inzichten uit halen voor onze manier van leven. De gevangenen denken dat ze hun eigen leven leiden en hun eigen beslissingen nemen, maar ze ‘leven’ helemaal niet echt. Ze leven in een illusie.

Ze denken de touwtjes in handen te hebben, maar ze zien niet waar ze zich bevinden. Misschien is dat ook iets wat wij in onze maatschappij kennen. Denk ook aan de film The Matrix, waarin hetzelfde principe naar voren komt. Neo wordt opeens wakker in een bak met slijm en hij beseft dat hij al die tijd gedroomd heeft.

Plato vandaag de dag

In hoeverre leven wij ‘echt’? Worden wij ook geleefd door allerlei grote en kleine onbewuste processen? Door de maatschappij, geld, media, druk van je omgeving? Zitten we vast in een keurslijf? In hoeverre willen en kunnen we dat zien? En wat als we hier uit zouden breken? Dan gebeurt misschien hetzelfde als met een van de gevangenen: in het begin is hij verward.

Podcast tip: In de OP ZOEK podcast krijg je antwoord op al je levensvragen

Als hij de uitgang van de grot vindt, went aan het felle daglicht, en werkelijk beseft wat er in de grot gebeurt, zou de illusie bij hem opgeheven worden. In onze termen zou hij verlicht raken. Wat zou er gebeuren als hij de grot in zou gaan en aan de anderen zou vertellen wat er echt gebeurt? Dan zouden ze hem, die verlicht is, voor gek uitmaken.

Onderzoek het bij jezelf

Je kunt eens nagaan bij jezelf of je dit herkent. Misschien raakt dit verhaal iets in jou. We denken vaak dat we ‘het’ wel weten, ons leven onder controle hebben, maar is dat ook echt zo?

Onderzoek hoe het bij jou is. Ga met een open houding zitten en schrijf op wat er in je opkomt. Je hoeft geen antwoorden te vinden op deze vragen, maar opschrijven kan je gedachten en gevoelens helder krijgen. In de filosofie is het stellen van vragen belangrijker dan het geven van antwoorden.

Meer filosofie?

• De Japanse filosofie Kaizen helpt je écht genieten in het weekend
• 6 wijsheden uit de Westerse filosofie
• Een aantal basiselementen uit de Griekse filosofie die een bijdrage leveren aan geluk