Monique van den Boomen Psychologie 24 apr 2020, 06:00

Leestijd: 5 minuten

In hoeverre zijn ouders bepalend voor de levenskeuzes van hun kinderen?

Kinderen hanteren vaak dezelfde normen en waarden als hun ouders. De ouders hebben dan ook een voorbeeldfunctie. Wat bepaalt of een kind het gedrag van de ouders overneemt? En zijn deze eigenschappen dan aangeboren of aangeleerd? Jeugdpsycholoog Charlotte legt je uit hoe dit precies zit.

Er zijn verschillende factoren die een rol spelen bij de ontwikkeling van een kind. Charlotte legt uit.

Deze twee factoren zijn bepalend

De ontwikkeling van een individu bepaald wordt door een interactie tussen het individu zelf en omgevingsinvloeden: “Het gaat hierbij om zowel aangeboren als aangeleerde factoren. In elke levensfase zijn er verschillende ontwikkelingstaken die volbracht moeten worden, die gestimuleerd of juist geblokkeerd kunnen worden door de omgeving, en dus ook door de ouders.”

Ouders spelen dan ook een grote rol in het beïnvloeden van het gedrag van hun kinderen. “Zo is het bijvoorbeeld belangrijk dat kinderen eerst een veilige band opbouwen met de ouders voordat zij kunnen leren om op een goede manier om te gaan met leeftijdsgenoten. Kinderen hebben hierbij behoefte aan veiligheid, verbondenheid, autonomie en waardering. Ook hebben zij realistische grenzen nodig,” vertelt Charlotte.

Voorbeeldfunctie van ouders

De ouders hebben een voorbeeldfunctie voor het kind. “De belangrijke keuzes in het leven van een kind worden veelal beïnvloed door het concrete gedrag dat ze bij hun ouders zien. Er is sprake van modeling en imitatie,” legt Charlotte uit.

De ouders geven dus het voorbeeld, en het kind kopieert dit gedrag. “Maar naast dat het gedrag aangeleerd wordt, speelt ook de persoonlijkheid van het kind een rol. Deze wordt gevormd door aangeboren eigenschappen en eerdere ervaringen in het leven.”

Vriendschappen van kinderen

Deze voorbeeldfunctie zie je bijvoorbeeld terug in de wijze waarop kinderen sociale relaties aangaan. Charlotte: “De wijze waarop de gezinsleden onderling met elkaar omgaan vormt het referentiekader waarin kinderen sociale relaties aangaan.

Als een kind gewend is om geen grenzen te krijgen en alles te mogen, dan zal hij of zij in latere relaties mogelijk ook weinig oog hebben voor de wensen en grenzen van anderen. Wanneer er in het gezin vaak complimenten worden gegeven en er interesse wordt getoond, zal een kind sneller geneigd zijn om dit gedrag ook bij leeftijdsgenoten te laten zien.”

Het kind spiegelt dus het gedrag binnen het gezin in de omgang met anderen. Wat binnen het gezin als gewenst gedrag wordt gezien, wordt door het kind ook bestempeld als gewenst gedrag buiten het gezin.

Ook interessant: Je kind vegetarisch opvoeden, wel of geen goed idee?

Puberteit en studie

Als een kind gaat puberen, verandert de sociale belevingswereld. Kinderen zetten zich daardoor steeds meer af tegen hun ouders, terwijl leeftijdsgenoten steeds belangrijker worden. Toch blijven de ouders belangrijke informatiebronnen en gesprekspartners voor kinderen.

Studiekeuze

“Dit zie je bijvoorbeeld terug bij het maken van studiekeuzes. Ouders spelen hierbij een belangrijke rol en hebben veel invloed op de keuze van het kind,” vertelt Charlotte. Het ligt er dan wel aan hoe de relatie is tussen de ouders en het kind. “Als de relatie niet goed is, zijn kinderen geneigd om minder met hun ouders te communiceren over hun keuzes.”

Wanneer er binnen het gezin hier juist meer over gesproken wordt, is het niet vreemd dat jongeren een voorbeeld aan hun ouders nemen. Ze treden in de voetsporen van hun ouders en worden, bijvoorbeeld net als hun vader, dokter.

Must read: Er is meer in het leven dan alleen studeren of werken (begin eens met genieten)

Volgens Charlotte lijkt deze overname veelal aangeleerd: “De kennis over werk verkrijgen jongvolwassenen voornamelijk door gesprekken die ouders met elkaar of binnen het gezin voeren. Niet gek dat jongeren daardoor vaak dezelfde normen en waarden hanteren over het werkleven als hun ouders.”

Tolerantie

Normen en waarden worden ook gespiegeld als het gaat om slechte gewoontes. Volgens Charlotte zijn kinderen van ouders die bijvoorbeeld roken sneller geneigd om zelf te gaan roken of vrienden te kiezen die roken.

Je ziet dit ook terug wat betreft alcohol- en drugsgebruik: “Ouders die zelf veel drinken en/of drugs gebruiken hebben zelf vaak een meer tolerante houding tegenover het gedrag van het kind op dit gebied. Hierdoor beginnen kinderen van ouders met zwaar drinkgedrag of drugsgebruik vaak op jongere leeftijd en in hevigere mate.”

Afzetten tegen gedrag

Het is ook mogelijk dat een kind zich juist tegen bepaald gedrag van (een van) de ouders afzet. Of een kind wordt beïnvloed door de slechte voorbeeldfunctie van een van de ouders, bijvoorbeeld het overmatige drinkgedrag, is afhankelijk van onder andere de rol van de andere ouder en het karakter van het kind.

“Wanneer een kind een veilige band heeft met de andere ouder kan het kind voldoende vertrouwen in de wereld ontwikkelen om juist ander gedrag te laten zien en voor zichzelf op te komen. Hetzelfde kan gelden voor kinderen die een dominante karaktereigenschap hebben. Helaas gebeurt het ook dat kinderen negatief gedrag van ouders kopiëren omdat zij niet beter weten en niet anders gewend zijn,” vertelt Charlotte.

Dus: de appel valt niet ver van de boom

Het lijkt erop dat in de meeste gevallen, de appel niet ver van de boom valt. Maar hoe voed je je kind dan zo vrij mogelijk op en laat je het zijn eigen keuzes maken? Volgens Charlotte doe je dit door te voldoen aan de basisbehoeften van een kind dat opgroeit:

Stel grenzen en laat ontdekken

“Bied warmte, maar ook controle, stel realistische verwachtingen, daag je kind uit, maar bied ook emotionele steun. Heb respect voor de groeiende autonomie van je kind, stel grenzen waar nodig, maar laat kinderen ook maar gewoon ontdekken, eventuele fouten maken en leren hoe het de volgende keer anders kan. Hierdoor zullen kinderen opgroeien met het idee dat ze op een veilige manier grenzen kunnen verkennen, zullen ze zelfvertrouwen hebben en het gevoel voldoende gesteund te worden door de mensen die belangrijk voor ze zijn.”

Meer lezen over opvoeden?

• Genderneutraal opvoeden: een psycholoog legt uit
• 3 opvoedtips van de Dalai Lama
• Dit zijn de vier stijlen van ouderschap (en welke volgens een psychotherapeut de beste is)