Kim van den Oord Betere wereld 16 jul 2020, 06:00

Leestijd: 4 minuten

Deze zwammen en schimmels kunnen we als (bouw)materiaal gebruiken

Zwammen en schimmels gebruiken als bouwmateriaal klinkt niet echt aantrekkelijk. Toch is het dat wel, want paddenstoelen en zwammen spelen niet alleen een essentiële rol in onze ecosystemen, maar hebben ook de potentie om te dienen als stevig en duurzaam isolatie-, bouw- of verpakkingsmateriaal én zijn volledig biologisch afbreekbaar. 

We schreven al eerder over leer gemaakt van paddenstoelen, maar er is dus nog veel meer moois en milieuvriendelijks mogelijk met paddenstoelen en zwammen.

Dit keer gaat het niet om de zwam zelf, maar om het netwerk dat de zwamvruchten (ondergronds) met elkaar verbindt namelijk, het mycelium.

Wat is mycelium?

Mycelium, ook wel zwamvlok of hyfe genoemd, is het netwerk van alle worteldraden van een schimmel. Uit het mycelium kunnen vervolgens de vruchtlichamen van schimmel – oftewel, de paddenstoelen en zwammen – groeien.

Mycelia groeien vaak onder de grond, maar kunnen ook op andere ondergronden groeien. Het netwerk van schimmeldraden kan zich kilometers uitstrekken onder de bodem. Nog interessanter is dat je mycelium ook in gecontroleerde omstandigheden (denk aan laboratoria) kan laten groeien en kan oogsten.

En dat is handig, want op die manier blijkt mycelium zich als een perfect (bouw)materiaal te lenen.

Must read: Wat je allemaal kan maken van hennep (je gelooft het niet: van huizen tot auto’s)

De functie van mycelium

De reden dat verschillende onderzoekers en studenten bezig zijn met het oogsten van mycelium, is ondermeer vanwege de veelzijdige functies en de interessante eigenschappen die mycelium heeft.

In de natuur zorgt mycelium voor de vertering van organisch materiaal, levert het voedingsstoffen  voor de schimmel en helpt het de bodem om water vast te houden. Maar gekweekte mycelium kan nog veel meer.

Lees ook: Don’t panic, it’s organic! Biologisch is toch ook altijd duurzaam?

Als je de worteldraden laat groeien in voorgevormde mallen, kan je mycelium laten groeien in de vorm die je wil en kan het dienen als een biologisch bouwmateriaal voor allerlei producten waarvoor we nu nog materialen op basis van fossiele grondstoffen gebruiken.

Mycelium als circulair (bouw)materiaal

Hoe je mycelium als bouwmateriaal in kan zetten, hangt voornamelijk af van de vorm waarin je het laat groeien en de voeding die het wortelnetwerk krijgt. Mycelium groeit exponentieel, dat wil zeggen: naar hoeveel beschikbare ruimte er is en de hoeveelheid voeding het krijgt.

Het voedt zich aan vrijwel alles en groeit dus ook heel goed op afval. Denk hierbij aan zaagsel, koffiegruis, papierpulp, stro of kaf. Als het mycelium op dergelijke, biologisch afbreekbare producten is gegroeid, mag het zich dus ook een circulair (bouw)materiaal noemen.

Door met verschillende factoren te spelen – zoals de soort paddenstoel, de hoeveelheid licht, de temperatuur, de groeitijd, de vochtigheidsgraad, de voedingsstof en ga zo maar door – worden de structuur, de densiteit en fysieke eigenschappen van het materiaal beïnvloed.

Dit vind je vast ook interessant: Wait, what: gaat deze plastic-etende paddenstoel de wereld redden?

Groei je mycelium bijvoorbeeld op zaagsel of op stro, dan neigt het naar geperst plaatmateriaal dat verwant is aan bouwmateriaal. Groei je mycelium op katoenafval dan kan het juist beter als isolatiemateriaal gebruiken. Gebruik je pure myceliummaterialen? Dan heel erg lijkt het juist op plastic.

Mycelium in de praktijk

Maar als mycelium als circulair (bouw)materiaal zo interessant klinkt, waarom wordt het dan nog zo weinig gebruikt? In theorie kan mycelium heel veel voor ons betekenen.

In praktijk blijkt dit helaas (nog) iets lastiger. Wil je mycelium gebruiken als bouwmateriaal? Dan zal het namelijk eerst aan allerlei voorwaarden moeten voldoen. Denk hierbij aan materialen die bestand moeten zijn tegen aardbevingen of tornado’s en allerlei wettelijke voorschriften.

Wil je mycelium als verpakkingsmateriaal gebruiken? Ook hier gelden strikte voorwaarden. Mycelium verpakkingen zijn namelijk (nog) niet toegestaan in direct contact met voedsel.

Positief vooruitzicht

Toch zijn er positieve vooruitzichten, want het onderzoek naar mycelium staat al verder dan je nu misschien denkt. Zo bestaat er zoals eerder genoemd dus al leer van paddenstoelen, bestaat er isolatiemateriaal van mycelium en hebben we zelfs al paddenstoelenbakstenen voorbij zien komen. Het gaat dus de goede kant op!

Nog een kleine side note: je hoeft trouwens niet bang te zijn dat myceliumproducten gaan schimmelen of kunnen instorten. In de laatste fase worden de producten namelijk verhit op 80° celsius, waardoor het materiaal inert (chemisch inactief) wordt gemaakt.

Hierdoor worden de myceliumproducten bestand gemaakt tegen weersomstandigheden, schimmel, water en zelfs tegen brand.

Meer circulaire ideeën?

• Circulair leren koken? Met deze 4 gerechten word je een circulaire chef
• Goed initiatief voor een circulaire stad: Stadsgas zet voedselresten om in energie
• Bij het circulaire restaurant The Green House is álles lokaal (in de buurt van Utrecht)