Laura Kemp Psyche 4 apr 2020, 06:00

Leestijd: 5 minuten

De therapeutische werking van muziek

Heel wat hardloopkilometers heb ik te danken aan A$AP Rocky die door mijn koptelefoon, in ietwat andere bewoordingen, vertelt dat stoute vrouwen zijn probleem zijn. De gebieden in het brein die emotie bij muziek teweegbrengen, liggen vlak naast de motorische gebieden. Vandaar dat je op muziek wilt bewegen; of dat het je helpt om toch nog even een sprintje te trekken.

En dan zijn er natuurlijk de herinneringen die muziek oproept. Er gaat geen feestje voorbij zonder een nummer uit de middelbare schooltijd, en niet voor niets zijn golden oldies zo populair. Op welke manier we er ook voor kiezen om nummers te consumeren: actieve, gezonde mensen komen wel aan hun muzikale trekken. Dat gun je toch iedereen?

Muziek als therapie

Els Euwe was rond de 75 toen ze begon te dementeren, en hoewel ze steeds afweziger werd, gierde ze het uit bij het horen van deze tekst van Wim Sonneveld. En ze bewoog! Els’ zoon Machgiel Bakker vond het ondraaglijk om te zien hoe zijn lieve, grappige moeder mentaal steeds verder wegzakte en besloot te proberen om haar naar muziek uit haar jeugd te laten luisteren.

“Er was wel een soort muziektherapie in haar verzorgingstehuis, dan kwam er iemand langs met trommels. Ik zag mijn moeder hopeloos op zo’n trommel slaan. Ze deed het wel, maar er was geen emotioneel effect, nul communicatie of beweging.”

Toen Bakker op het idee kwam om zijn moeder te laten luisteren naar nummers waarvan hij zeker wist dat zij die vroeger had gehoord, leek het contact weer even terug te komen. “Soms sloeg ik de plank mis, maar als het raak was, leefde ze helemaal op.”

Radio Remember

Els overleed een aantal jaar geleden en Bakker, die jaren lang bij Beeld en Geluid in Hilversum had gewerkt en een psychologie-achtergrond heeft, besloot zich te richten op muziektherapie. Voor Radio Remember, een nieuw radiostation voor ouderen met dementie, waarvan Bakker mede-eigenaar is, heeft hij de muziek geprogrammeerd.

Must read: Is de mens wel gemaakt om constant gelukkig te zijn? Evolutionaire psychologie zegt van niet

Bakker spitte weken lang door archieven om nummers te zoeken uit de jaren 40, 50 en 60. Op Radio Remember worden ze gematcht aan het tijdstip van de dag, met rustige nummers in de ochtend, up tempo in de middag en een cool down in de avond. Zo’n 100 verzorgingstehuizen hebben inmiddels een abonnement op Radio Remember.

Muziek en dementie

Bijna tachtig procent van de medewerkers zegt een significant verschil te merken in de stemming, de sfeer en het contact met de inwoners. Leuk detail: er worden speciale programma’s ontwikkeld voor Friezen en Marrokaans-Nederlandse ouderen, die in hun jeugd aan andere nummers werden blootgesteld.

Hoe kan dat nou? Dat muziek zulke sterke reacties oproept, en al helemaal bij dementerenden, die soms nauwelijks meer op prikkels reageren? Uit een onderzoek in Brain Magazine blijkt dat, ondanks dat de hersenen van mensen met Alzheimer krimpen, de geheugencircuits die betrokken zijn bij muziek, het langst in tact blijven.

Muziekherinneringen diep in het brein

Een voorwaarde is dat het een liedje is dat men kent. Ook neurowetenschapper Erik Scherder zegt dat muziekherinneringen in het allerdiepste gedeelte van het brein zitten opgeslagen, omdat we ze als het ware willen beschermen. Interessant is dat muziek uit de tijd tussen zo ongeveer je vijftiende en je twintigste de sterkste zintuigelijke flashbacks teweeg brengen.

Lees ook: Waarom onthouden we niet alles? En wanneer sneuvelen herinneringen?

Onze hersenen slaan herinneringen het best op als ze gepaard gaan met sterke emoties, zegt Frans Hoogeveen, lector psychogeriatrie en mede-oprichter van Radio Remember in de Volkskrant. “Dat waren de nummers die we luisterden toen we ons jong en vrij voelden. Bovendien luisteren we de liedjes vaak terug, dat maakt het geluidsspoor nog dieper.”

De juiste triggers zijn van belang

Om vroege herinneringen zo levendig mogelijk naar boven te halen, moeten ze worden opgewekt door triggers, zoals geur, kleur en dus muziek. Bepaalde herinneringen liggen te sluimeren in de hersenen totdat ze door de juiste muziek tot leven komen. Muziek onthoud je tot aan je dood.

Met vergrijzing als een van de grootste maatschappelijke verschuivingen van deze tijd en het feit dat mensen steeds ouder worden, stijgt ook het aantal demente patiënten snel. Als je de voorspellingen mag geloven, zijn het er een half miljoen over 25 jaar. We hopen op een medicijn, maar tot die tijd moeten we er zoveel mogelijk aan doen om het leven van deze groep zo aangenaam mogelijk te maken.

Playlist voor dementie

En hoe leuk is het om naar al die oude liedjes te luisteren? Heb je een dementerende grootmoeder, of vergeetachtige buurman? Begin eens met de volgende playlist. Er gaat een wereld voor je open.

• Breng eens een zonnetje (1936)- August de Laat
• Love me or Leave me – Billy Holiday (1941)
• Trees heeft een Canadees (1945)- Albery Booy (Mijn persoonlijke favoriet, een bevrijdingsliedje)
• Willy Alberti – Ik zing dit lied voor jou alleen (1946)
• Eddy Christiani – Kleine Greetje uit de Polder (1950)
• Black & White – Daar bij de Waterkant (1952)
• Wim Sonnevold – Catootje (1954 in het theater)
• De straatzangers- Aan de voet van die ouwe Wester (1957)
• Harry Bellefonte – Island in the sun (1957)
• Anneke Gronloh – Brandend zand (1962)
• Wim Sonneveld – Tearoom Tango (1966)

Kijk ook de documentaire Alive Inside, met ontroerende beelden over dit onderwerp.

Meer over muziek?

• Muziek maakt blij: hoe muziek invloed heeft op ons humeur en stressgehalte
• Waarom je beter niet te vaak naar je favoriete muziek kan luisteren
• Krijg je kippenvel van muziek? Dan heb je een speciaal brein