Annemarie Hartsuiker Psyche 5 feb 2024, 10:32

Leestijd: 12 minuten

Hank (57) zit al vier jaar thuis: ‘Deze maatschappij is niet ingericht op hoogbegaafdheid’

Veel mensen hebben bij hoogbegaafdheid het beeld van kleuters die Chopin spelen en brugklassers die ook al twee universitaire studies hebben afgerond. Dit beeld klopt niet. Ongeveer 2 á 3 procent van alle mensen is hoogbegaafd. Veel mensen weten het van zichzelf niet.

Hoogbegaafdheid gaat niet alleen om een hoog IQ, maar kenmerkt zich ook door een aantal typische karakterkenmerken. In tegenstelling tot wat je zou verwachten, lopen veel hoogbegaafden vast.
“Ik voelde me vroeger al ‘anders’ deelt Hank met BEDROCK.

Hoogbegaafdheid

Dat ik een slim jongetjes was, dat had iedereen wel in de gaten. Maar ik werd ook vaak verkeerd begrepen of begreep de anderen niet goed. Tijdens de les zat ik vaak uit het raam te turen. Ik zag de tuinman bezig of een vogeltje vliegen. “Hank, wat komt er uit deze som?” klonk het dan ineens.

Ik keek naar het bord en gaf het antwoord. Ik hoefde eigenlijk nooit te leren, had aan één keer uitleggen wel genoeg. We hadden een hoofdmeester die aanvoelde dat ik wel wat extra uitdaging kon gebruiken. Hij gaf me de namen van wereldsteden mee en vroeg me om de geografische coördinaten.”

Bergafwaarts op de middelbare school

In de brugklas liep Hank tegen de eerste echte problemen aan. Zijn middelbare school had een behoorlijk autoritair regiem. Men wist niet om te gaan met iemand die, zo later zou blijken, hoogbegaafd was. Een van de problemen is dat veel HB’ers nooit hebben geleerd om te leren. Ook wordt vaak gedacht dat deze leerlingen slim genoeg zijn om dat op te lossen en daarom geen hulp nodig hebben.

“Mijn eerste rapport in de brugklas was met vlag en wimpel gymnasium. Ik had zelfs een 11 op een proefwerk biologie gehaald omdat ik geen fouten had gemaakt en wel een fout uit de opgaven had gehaald. Daarna ging het hard minder met de cijfers.

Ik voelde me in het diepe zwemmen en de school dacht dat ik nog strakker aangepakt moest worden. In plaats van hulp en ruimte werd me vanalles verweten.

Ik reageerde opstandig en kreeg veel strafwerk. Je moest dan het schoolreglement overschrijven. Toen de conrector me vroeg om dat vijftien keer te doen, vroeg ik of hij terug had van twintig. Ik had in tussenuren vooruit gewerkt.”

Na de brugklas kwam Hank in 2 Havo terecht. De school verwachtte dat het kerstrapport goed genoeg was om weer op het VWO in te stromen. In plaats daarvan bleef Hank zitten. Toen hij daarna ook in 3 Havo zou doubleren, mocht hij naar 4 Mavo. Met dit diploma op zak vertrok Hank naar de Middelbare detailhandelsschool: “Ik wist niet wat ik later wilde worden. Mijn ouders hadden een bedrijf dus ik dacht aan de optie van opvolgen. Op een gegeven moment ging ik bijna alleen nog voor de proefwerken naar school.

Onze klas was zogenaamd het klassenboek kwijt geraakt, dus als er iemand spijbelde dan kwam dat in het klassenboek te staan dat de schoolleiding niet te zien kreeg. In de bus naar school vroeg ik aan mijn klasgenoten wat de leerstof voor het proefwerk was. Ik had dan nog een half uurtje.” Toen Hank drie lessen achter elkaar uit de les werd verwijderd, nam hij de bus naar huis om zijn boeken op te halen en op school in te leveren. Hij was er klaar mee.

Hank vertelde zijn ouders dat hij klaar was op de detailhandelsschool. Er lag natuurijs en hij vond het leuk om de IJsclub te helpen met het vegen van de banen op het meer. Na twee weken hadden zijn ouders met zijn voormalige middelbare school geregeld dat Hank mocht instromen in 4 Havo. Het plan was om het volgende jaar heel 4 Havo te doen en daarna het examenjaar. Hank deed in de resterende maanden echter heel 4 Havo en haalde daarna zonder al teveel problemen zijn Havo diploma.

Hoogbegaafdheid is onbegrensd denken

Hank besloot vervolgens aan de opleiding Milieukunde in Deventer te beginnen. “Ik had op de detailhandelsschool ontdekt dat alles over economie ging. Bedrijfseconomie, algemene economie, Engelse les ging over economie. Zo eenzijdig wilde ik het niet meer. Milieukunde had een heel breed vakkenpakket. Dat ging van chemische en fysische milieuhygiëne tot ecologie, bestuurskunde, recht, sociologie, psychologie en voorlichting.

Ik snap ook pas sinds kort waarom deze opleiding verder zo goed bij me paste. Je mocht er onbegrensd denken, analyseren, verbinden en met integrale oplossingen komen. Dat is typisch iets dat aansluit op de manier waarop HB’ers denken, ook al wist ik dat toen nog niet. Ik wist van mezelf alleen dat ik slim en blijkbaar lastig was.”

In het begin van zijn studie leerde Hank zijn huidige echtgenote kennen. “Eigenlijk ben ik om haar in Deventer blijven hangen. De studie deed ik er gewoon bij. Aafke zag soms dat mijn klasgenoten hard aan het studeren waren en vroeg me dan of ik niet moest leren. Maar dat tentamen was pas overmorgen! Ik haalde een 10 op sociale psychologie zonder ooit de les bezocht hebben.

Niet geschikt voor militaire dienst

Na de studie trouwden Hank en Aafke. Hank wilde graag aan het werk maar moest eerst in militaire dienst. Hij heeft toen aan Defensie uitgelegd dat dit geen verstandige keuze leek, waarop hij werd uitgenodigd voor de officiersopleiding. Hank doorstond alle testen tot ze in het laatste gesprek vroegen waarom hij officier wilde worden: “Ik ga liever helemaal niet in dienst, maar als het dan toch moet, doe ik liever wat zinnigs” was zijn eerlijke antwoord.

“Ik heb toen de rijopleiding voor een viertonner gedaan. Met wat manipulatie met hulp van de huisarts lukte het om daarna niet naar Duitsland te hoeven maar vlakbij mijn echtgenote gestationeerd te worden. Ik sliep thuis. De hiërarchische cultuur in het leger paste me echter totaal niet. Ik deed het liever zoals ik dacht dat het beter en logischer was dan hoe het werd opgedragen. Dat leverde veel conflicten op. Ik heb uit rancune nog eens het compagnierecord touwklimmen van de majoor afgepakt.”

Het was op een oefening in Duitsland, op de verjaardag van Aafke en de dag waarop haar opa overleed, dat de bom barstte. Hank gooide zijn uzi naar zijn sergeant majoor onder de woorden “Ik weet niet wat jullie doen, maar ik doe niet meer mee!” Vanwege de bijzondere situatie thuis kreeg Hank verlof om naar huis te vertrekken. De maatschappelijke carrière kon beginnen.

“Ik solliciteerde eerst op een communicatiefunctie bij de gemeente Leeuwarden en kreeg bericht terug dat ze de brieven van de mannelijke kandidaten zouden lezen als ze geen geschikte vrouwelijke kandidaat konden vinden.”

Groot rechtvaardigheidsgevoel

Een groot rechtvaardigheidsgevoel is ook een kenmerk voor hoogbegaafdheid. Dat wist ik toen nog niet maar ik heb wel bezwaar ingediend bij de Commissie Gelijke Behandeling. Aafke heeft me op de zitting vertegenwoordigd omdat ik die dag net in een nieuwe baan begon. We wonnen. Je had er niks aan met het voelde wel goed.”

Aan de slag

De loopbaan van Hank begon bij de gemeente Zwolle. Beleidsmedewerker ter vervanging van een zwangerschapsverlof, voorlichter, communicatieadviseur.

“Ik ontdekte dat ik graag dingen vanuit een visie, een plan, een strategie, een structuur en organisatie wilde oppakken. Dat is kenmerkend voor hoogbegaafdheid. Ook merkte ik dat ik vaak te snel voor anderen was. Ik bezag dingen veel meer in hun bredere context en veel verder vooruit.

Ik werd daardoor vaak lastig gevonden en verkeerd begrepen. Ik zelf ergerde me er aan dat anderen dingen niet doorzagen die zo logisch waren en dat er daardoor verkeerde keuzes werden gemaakt. Nadat we voor de derde keer als team op een heidag dezelfde afspraken maakten, werd het voor mij tijd om te verkassen.”

Hank werkte daarna achtereenvolgens bij een grote energieproducent en voor Rijkswaterstaat. Daarna ging hij als ZZP’er aan de slag. “In dat energiebedrijf heerste een toxische cultuur. Ik was op een gegeven moment drukker met mezelf overeind te houden dan met mijn werk.

Toen ik van de CEO een onethische opdracht kreeg, weigerde ik. Die CEO heeft later nog een tijd in de gevangenis gezeten. Ik kon mezelf nog recht in de spiegel aankijken maar werd wel ontslagen.”

Ook bij zijn volgende baan ging het mis. “Mijn opdrachtgeefster gaf mij geen rugdekking. Als er vanuit de organisatie werd gevraagd waarom dingen anders moesten, viel ze me af.”

Steeds meer vastlopen door hoogbegaafdheid

Hierna ging Hank even in vaste dienst. Hij werd senior communicatieadviseur bij een regionale ambulancedienst. “Het was een heerlijke organisatie in een interessant werkveld. Ik adviseerde een behoorlijk stevige bestuurder, maar die bleek gelukkig wel ontvankelijk voor goede argumenten. Ik zat bij het MT en mocht me ook in de gesprekken mengen als me daarin iets opviel. Dat werd ook gewaardeerd.

Toen kwam er een reorganisatie. Ik ging uit het MT en viel organisatorisch onder de ene directeur terwijl ik inhoudelijk door de andere werd aangestuurd. Dat ging niet werken. Waarvoor ik had gewaarschuwd, gebeurde. De functie werd totaal uitgehold. Ik ging met steeds meer tegenzin aan het werk en heb daarom ontslag genomen.

Daarna volgende nog een baan op het gebied van strategisch communicatiebeleid. “Er was me beloofd dat ik mocht helpen aan de ontwikkeling van strategisch communicatiebeleid. Daar zat mijn drive. In de praktijk moest ik echter vooral een wethouder bedienen. Zonder visie, zonder strategie; gewoon in de waan van de dag. Precies hoe ik het niet wilde.  Ik had toen nog niet door dat hoogbegaafdheid mij in de weg zat.”

Een last van de schouders

Het was in die tijd dat Hank het steeds somberder begon in te zien. “Ik heb altijd al gedoe gehad op het werk. Men begreep me vaak niet en ik snapte niet waarom men logische dingen niet begreep of doorzag, Ik was altijd mijlenver vooruit en moest altijd met de handrem erop werken. Ik had altijd een knop tussen werk en privé die ik kon omzetten, maar de laatste tijd lukte me dat niet meer. Ik was thuis knorrig, had geen zin in leuke dingen, werd kortaf naar de kinderen. Dat was niet wie ik ben en hoe ik wil zijn.”

Hank besloot zijn frustratie eens van zich af te schrijven in een ‘friends only’ post op Facebook. Hij vroeg zich af waarom het allemaal zo moeizaam ging in werk, terwijl hij verder zo’n fijn leven had. Wat hij er niet bij schreef, was dat het van hem soms allemaal niet meer hoefde. Dat hij er nog wilde zijn voor Aafke en de kinderen, maar steeds vaker het gevoel had dat zij beter af waren zonder hem. Aafke is in die tijd wel bang geweest dat Hank zichzelf iets aan zou doen.

“Dat had ook best gekund. Ik heb meermaals gedacht om de auto maar eens hard in een boom te parkeren, om maar van alles af te zijn. Het zijn m’n rationaliteit en de liefde voor mijn gezin die me altijd hebben weerhouden.”

Gewaardeerd worden in plaats van getolereerd

De post op Facebook bleek een keerpunt in Hank’s leven. Er reageerden twee bekenden met de vraag of hij niet wist dat hij hoogbegaafd was. “Nee, dat wist ik niet. Ik had er ook een totaal ander beeld bij. Ik ging me in hoogbegaafdheid verdiepen en meteen was daar herkenbaarheid.

Het gratis e-book van giftedpeople.eu ging gewoon voor 95 procent over mij. Ook in een boek als ‘Meer dan intelligent’ had ik bij elk hoofdstuk mijn eigen voorbeelden.

Het was letterlijk een last die van mijn schouders viel. Er was dus niks mis met mij. Ik was alleen ‘anders’ en daarin beslist niet de enige. Als HB’er heb je een paar mooie eigenschappen. Het is alleen nog zaak om een plek te vinden waar mijn hoogbegaafdheid gewaardeerd wordt in plaats van slechts getolereerd.”

Hoogbegaafheid als kracht

HB’ers zijn niet alleen intelligent maar hebben ook een enorme drang tot verbeteren. Ze kunnen complexe situaties snel doorzien en makkelijk verbindingen leggen. Ze hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel en kunnen slecht warmlopen voor dingen waar ze het nut niet van inzien of die hun interesse niet hebben. Vinden ze iets wel interessant, dan kunnen ze zich daar enorm in verdiepen. Ze hebben ook een grote behoefte aan ruimte om buiten vakjes te denken, autonomie en ontwikkeling. Voor hiërarchie, sleur en routine zijn ze meestal behoorlijk allergisch.

Hoogbegaafdheid wil niet zeggen dat je overal goed in bent of alles zomaar weet of kunt

Hank: “Ik heb eens met een online HB coach gesproken. Die zei dat ik me niet teveel moest focussen op mijn vak communicatie. Dat vak heb ik namelijk ‘uitgespeeld’. Bijna elke functie of opdracht is voor mij drie stappen terug terwijl ik er twee vooruit wil zetten.

Die coach zei dat ik waarschijnlijk de beste timmerman van Nederland zou zijn geworden als ik me daarin had geïnteresseerd en dat op mijn pad was gekomen. Ik moet het dus breder gaan zoeken.”

Een nieuwe baan, functie of opdracht heeft Hank tot op heden nog niet kunnen vinden. Hij is nu huisman. Aafke wordt goed verzorgd met lunch, warm eten en huishoudelijke taken.

Verder probeert Hank wat andere uitdaging te vinden. “Ik heb inmiddels geleerd te kitesurfen en probeer soms mooie foto’s te maken, nu ook met de drone.

Toen mijn vader overleed, was ik een jaar lang bezig met alle voorraad en inventaris van het bedrijf een goede bestemming te geven. De zaak overnemen, zag ik niet zitten. “HB zijn, ik wens het echt niemand toe!”

Hank vindt het een gemiste kans dat hij en zoveel andere HB’er met al hun capaciteiten gewoon thuis zitten.

“De maatschappij is gewoon niet ingericht op hoogbegaafdheid. Voor mensen aan de onderkant zijn er allemaal voorzieningen. Mensen aan de bovenkant moeten zichzelf maar zien te redden. Die zijn toch slim genoeg?

We lopen vaak wandelingen samen met andere HB’ers. Het is fijn om mensen te spreken die herkennen wat je meemaakt en hoe dat voelt.

Veel van hen zijn ook afgehaakt van het arbeidsproces. Het schijnt trouwens dat er ook heel veel HB’ers bij de psychologische hulpverlening lopen.

Laat mij dan maar huisman zijn al geeft me dat weinig intellectuele uitdaging. Ik wil graag weer aan het werk, maar niet meer terug naar dat gevoel waarin die boom langs de weg lonkt. Daarin is hoogbegaafdheid echt een last geworden.

Ik zit nu in de fase van berusting aan de ene kant en aan de andere kant een ambitie die ik nog steeds voel, maar niet meer ten kosten van mezelf. Ik accepteer mezelf na al die jaren eindelijk om wie ik ben omdat ik nu begrijp waar het vandaan komt, maar hoogbegaafdheid: ik wens het echt niemand toe!”

Ben je slim en werkloos? Dit is wat dat met je doet