Redactie Psyche 24 jul 2020, 06:00

Leestijd: 4 minuten

Wat we kunnen leren van de depressie van de Russische schrijver Tolstoj

Toen de Russische schrijver Lev Tolstoj de kaarsjes op zijn vijftigste verjaardagstaart uitblies, viel hij in een zwart gat. ‘Ah! Midlifecrisis!’ was het eerste wat ik dacht toen ik dit interessante feitje las. Ik zag onze Tolstoj al op een Harley Davidson over de Russische toendra razen. Helaas moest ik die fantasie snel opgeven: in 1878 was je omstreeks je 30e al op de helft van je leven. Tolstoj was dus voor zijn omgeving al een bejaarde man. Maar waar kwam zijn verdriet vandaan en bovenal: wat leerde hij er van?

Even opfrissen: Tolstoj? Veel mensen hebben ‘Anna Karenina’ of ‘Oorlog & Vrede’ wel in de kast staan. Vaak ongelezen, want wie zich tegenwoordig nog aan 700+ pagina’s proza waagt is in de minderheid. Maar toch. Hij staat nu nog, ruim 100 jaar na zijn dood, bekend als een van de ‘Grote Russen’.

Lev Tolstoj

Toen Tolstoj zijn 50e verjaardagstaart at, had hij zijn grootste en meest beroemde werken al geschreven. Zijn bekendheid en status kelderde met het jaar en hij werd diep ongelukkig, ook al had hij alles wat een mens kan wensen: een groot landhuis, een goede gezondheid, een vrouw, 14 (!) kinderen en een topcarrière achter de rug. Tolstoj stond op het punt om vrijwillig zijn eigen leven te beëindigen, maar richtte zich als laatste redmiddel op dat wat hij zijn hele leven had gedaan: schrijven.

Ook lezen: Wanneer perfectionisme een depressie kan verbloemen

Daar kwam het werk ‘Mijn Biecht’ uit, waarin hij openhartig over zijn hele emotionele leven schreef. Hij begon als een waarnemer naar zijn depressie te kijken en werd één van de eerste die een depressie beschreef als een echte ziekte. Hij beschreef dat hij langzaam maar zeker kleine symptomen bij zichzelf begon waar te nemen.

Hier schonk hij eerst geen aandacht aan, tot de symptomen zo heftig waren dat hij er niet meer onderuit kon komen. Hij werd apathisch, verloor alle zin in zijn werk en durfde niet meer te gaan jagen omdat hij bang was dat hij het geweer op zichzelf zou gebruiken.

Openhartig over emoties

Tolstoj begon steeds meer te voelen dat het leven totaal geen zin had en voelde zich de hoofdrolspeler in een slechte grap. Omdat uiteindelijk iedereen dood zou gaan, waaronder hij zelf, had volgens hem het leven geen waarde. Hij schreef toen de vraag waar velen van ons nu nog, 100 jaar later, mee worstelen: ‘Wat maakt het leven in een oneindigende wereld het leven waard?’

Tolstoj had het idee dat hij niet kon leven zonder een antwoord te hebben op deze vraag.
Om het antwoord te vinden richtte Tolstoj zich eerst op de wetenschap, maar die had voor hem geen antwoorden. Vervolgens probeerde hij antwoorden te vinden in de filosofie, maar ook daar had hij geen succes: “Filosofie stelt alleen maar vragen en geeft geen antwoorden,” schreef hij, vrij vertaald, in ‘Mijn Biecht’.

Uiteindelijk vond Tolstoj zijn antwoord terwijl hij naar de boeren keek die op het land werkten. Hun levens waren fysiek zwaar, in tegenstelling tot zijn eigen luxe leven, maar toch wilden ze niets liever dan in leven blijven. ‘Hoe kan het,’ vroeg hij zich af, ‘dat al deze mensen hun hele leven doorleven alsof ze precies weten waarom?’ Tolstoj probeerde een rationeel antwoord te vinden op zijn levensvraag. Dit was in scherp contrast met wat de boeren deden: die dachten alleen maar in het eindige. Hun levens waren zwaar, ze wisten dat ze uiteindelijk zouden sterven maar toch wilden ze niets liever dan leven.

De boeddhistische leer van acceptatie

Tolstoj observeerde het leven van de boeren en vond bij hen een spiritueel inzicht dat lijkt op de boeddhistische leer van acceptatie: alle mensen die hard werkten op het land wisten dat het leven niet makkelijk zou zijn en dat ze waarschijnlijk niet oud zouden worden, maar in plaats van naarstig naar een antwoord te zoeken leken ze het geaccepteerd te hebben.

Of ze nu geloofden in een God, of dat ze voor hun kinderen of naasten leken te leven, ze ondergingen het en haalde al het plezier uit het leven.

Tolstoj zag in zijn kennissenkring rijke mensen die vooral lui rondhingen, alleen maar naar feestjes gingen en uiteindelijk depressief werden. Hoe hij het rationeel kon verklaren wist hij niet, maar hij besloot vanaf dat moment dat het noodzakelijk was om het leven te accepteren zoals het is en tevreden te zijn.

Ook interessant: Coen probeerde ayahuasca en genas van zijn depressie – dit is zijn verhaal (deel 1)

Hij wilde zich ‘onderdompelen’ in het echte leven: werken, bewegen, veel ondernemen en niet alleen maar langs de zijlijn staan en observeren. Dan pas zou hij écht leven en zou het leven mooi genoeg zijn, ook zonder grotere reden, zoals hij bij de boeren had gezien.

Tolstoj bleef op zijn landgoed wonen, maar koos verder voor het simpele leven en deed afstand van zijn rijkdom en bediendes (tot grote onvrede van zijn vrouw). Tolstoj werd uiteindelijk 82 jaar oud.

Meer lezen?

• Voor alle verlegen mensen: dit is waarom jouw verlegenheid juist mooi is
• Hoe een postnatale depressie de trigger werd voor een burn-out: Larissa (25) doet haar verhaal
• Zal een behandeling van depressie aanslaan? Dat laat je breinactiviteit zien