Josephine Kay Psyche 17 nov 2020, 06:00

Leestijd: 5 minuten

We kunnen leren scherper te denken door naar kunst te kijken

We bezoeken met z’n allen massaal musea. Klassieke kunst, moderne kunst, beeldhouwkunst, schilderijen en hele installaties: wat je mooi vindt of wat je raakt, verschilt per persoon. Zo ook de reden van het bezoek. Maar wist je dat we allemaal door aandachtig naar kunst te kijken, scherper gaan denken, beter leren observeren, communiceren én waarnemen? Amy Herman schreef er het boek ‘De Kunst van het Observeren: Scherper Denken door Aandachtig Kijken’ over.

Waarom ze dit boek schreef? “Uit dit boek kun je leren hoe je je eigen aangeboren manier van informatie verzamelen, je strategisch en kritisch denken, je besluitvorming en het formuleren van onderzoeksvaardigheden kunt aanscherpen door gebruik te maken van die fantastische computer tussen je oren.” Eigenlijk is het zonde dat we hier niet bewuster iets mee doen. Hoe vaak slenter je (stiekem een beetje) doelloos door een museum, niet precies wetende waar je naar kijkt?

Scherp blijven

“Wetenschappers hebben ontdekt dat wanneer we trager worden of onze mentale spieren niet meer trainen, de snelheid van neurale transmissie drastisch afneemt, wat op zijn beurt weer leidt tot een afname van de visuele verwerkingssnelheid, het vermogen om visueel te zoeken,” legt Herman uit. We moeten dus onze hersenen blijven trainen om scherp te kunnen waarnemen.

Ook interessant: Kunstvakken staan onderaan: doden scholen de creativiteit van kinderen?

“Gelukkig voor ons allemaal maken onze hersenen tijdens ons leven doorlopend nieuwe verbindingen en versterken ze de oude, gebaseerd op leerervaringen…zolang we blijven leren. Onderzoekers hebben ontdekt dat door het stimuleren van de omgevingsinput – zoals iets nieuws bestuderen, of over een idee lezen dat je aan het denken zet, of allerlei vormen van ‘hersengymnastiek’ doen – de corticale groei op elke leeftijd toeneemt, zelfs bij de alleroudsten.”

En het scherphouden van onze hersenen heeft uiteraard weer positieve gevolgen op ons dagelijks handelen. Met een scherp verstand volgen de reacties vanzelf, waardoor we beter werken, beter autorijden en beter voor onszelf kunnen zorgen.

Het evolutionaire voordeel van kunst

Dick Swaab schrijft er in zijn boek ‘Ons Creatieve Brein: Hoe Mens en Wereld Elkaar Maken’ ook over. Zo vertelt hij: “Het brein van de kunstenaars en het brein van het publiek dat hun kunst ziet hebben veel gemeen. De perceptie van kunst is namelijk diepgeworteld in de biologie.”

Vervolgens legt hij uit hoe én waarom wij als mensen naar kunst kijken en hier bepaalde emoties aan koppelen. “Ongeacht hun cultuur vinden kinderen en volwassenen dezelfde gezichten mooi. Binnen een week na de geboorte kijken kinderen al langer naar aantrekkelijke dan naar onaantrekkelijke gezichten.

Quarantainetip: Toch (virtueel) cultuursnuiven in deze 10 Europese musea

De verklaring hiervoor is dat we graag karakteristieken zien die gezondheid representeren. Daarom vinden we symmetrische gezichten aantrekkelijk…De appreciatie van schoonheid van kunst maakt van dezelfde circuits in de hersenen gebruik als de appreciatie van mooie gezichten.” We kijken dus graag naar mooie dingen, dat is duidelijk.

Waarom kunst?

Nu verwacht je misschien eerder high-tech trainingen met Google-achtige brillen als je denkt aan een ‘nieuwe’ manier van je observatie aanscherpen, dan het kijken naar oude schilderijen en beeldhouwwerken. Toch blijkt kunst een uitstekend middel om scherper te leren waarnemen.

Volgens Amy Herman zit het zo: “Als je kunt praten over wat zich in een kunstwerk afspeelt, kun je ook praten over situaties in het dagelijks leven; kun je praten over bestuurskamers en klaslokalen, plaatsen delict en fabriekshallen. Kunst biedt ons talloze mogelijkheden om complexe maar ook schijnbaar eenvoudige situaties te analyseren.”

Ook interessant: 3 levenslessen die je kunt leren van de Japanese kunstvorm ‘Kintsugi’

Omdat we in veel opzichten van ons leven op de automatische piloot handelen, zien we heel veel dingen om ons heen niet meer goed. Dit illustreert ze door een schilderij van een glimlachende vrouw in het boek. Als je snel kijkt zie je dat ze lacht en een rode jurk aan heeft. Daarna vraagt ze je weer aandachtig te kijken.

“Heb je gezien dat ze een enorme veer op haar hoed heeft, een kuiltje in haar linkerwang en een ring om haar vinger heeft, of dat ze een schilderijtje in haar hand houdt van iemands naakte rug?” Euh, nee, waarschijnlijk niet.

We missen van alles

Het is dus van belang om af en toe aandachtig naar iets te kijken, het te observeren en analyseren. Het ‘even snel scannen’ is de norm geworden, waardoor we van alles missen. “Om een held te zijn voor onze werkgever, ons gezin en onszelf moeten we ons wereldbeeld reorganiseren en ons perspectief veranderen.

Kunst stelt ons in staat om dat te doen, omdat we het op zoveel plekken zien, omdat het de thema’s van het menselijk gedrag in al hun complexiteit zichtbaar maakt, en omdat we ons er vaak ongemakkelijk bij voelen. En verrassend genoeg halen onbehaaglijkheid en onzekerheid het beste in onze hersenen naar boven,” aldus Amy Herman.

Hoe het werkt

Herman gaat systematisch te werk in haar boek. In vier simpele stappen leer je hoe je naar een kunstwerk kunt kijken, en wat je vervolgens met deze informatie kunt doen.

1. Beoordelen

Je begint met hoe je een nieuwe situatie moet beoordelen, door de mechanismen van het zien en van onze ingebouwde blindheid te bestuderen.

2. Analyseren

Als je er eenmaal achter bent hoe je alle informatie moet verzamelen, ga je leren wat je ermee kunt doen, hoe je wat je hebt ontdekt kunt analyseren: prioriteiten stellen, patronen en het belangrijkste verschil tussen waarneming en gevolgtrekking herkennen.

3. Formuleren

Vinden wat we vinden en weten wat we weten is niet interessant als we het niet aan iemand anders kunnen vertellen, dus de volgende stap is leren hoe je wat je hebt ontdekt kunt formuleren voor jezelf en voor anderen.

4. Aanpassen

Ten slotte ga je kijken naar hoe je je gedrag kunt aanpassen op basis van de eerste drie elementen.

Wil je er meer over lezen? Je kunt hier het boek De Kunst van het Observeren van Amy Herman bestellen.

Meer over kunst?

• Zo kan kunst je helpen bij selfcare (we delen vier tips)
• Kunst is belangrijker dan we denken: hoe social design de aarde een handje helpt
• Must follow: deze artiesten maken kunst van afval