Rosa Bertram Column 23 okt 2019, 06:00

Leestijd: 7 minuten

De keerzijde van mindfulness en meditatie (we verleggen het maatschappelijke probleem)

Er is een wereldwijde verandering gaande. Meer dan ooit zijn we continu bezig met groei, persoonlijke ontwikkelingen en de beste versie van onszelf proberen te worden. Sommigen spreken zelfs van een revolutie. Maar slaan we niet een beetje door in al die mindfulness- en meditatiegekte? 

Er wordt meer gemediteerd en mindfulness beoefend dan ooit. Het aanbod aan apps, cursussen en meditaties vliegt ons om de oren. Er zijn meditaties voor elk soort emotie, gevoel of situatie. Ook bij Bedrock staat mindfulness hoog in het vaandel en organiseerden we onlangs nog een meditatieweek en deelden eigen meditaties met bijbehorende artikelen.

Op die mindfulness-hype – om het zo even te noemen – is nu steeds meer kritiek vanuit de traditionele meditatie-hoek, schrijven onder andere The Guardian en NRC.

McMindfulness

Afgelopen zomer verscheen een kritisch boek over de keerzijde van de mindfulness-rage. Auteur van het boek en managementhoogleraar Ronald Purser gaf het de passende titel: McMindfulness – How mindfulness became the new capitalist spirituality. Een rake titel. ‘Wat is er mis met mindfulness?’, dacht ik direct toen ik de titel van het boek las. Tijd om daar eens dieper in te duiken.

Lees ook: Eindelijk: een mindfulness guide voor dummies

Bij Bedrock zijn we bijna dagelijks bezig met onderwerpen als mindfulness, het is júíst daarom des te belangrijker om ook goed met een kritische noot te kijken naar de dingen die we belangrijk vinden.

Kritiek op de mindfulnesshype

Waar gaat het boek over? De Amerikaanse Purser vindt dat mindfulness is ontwikkeld tot ‘een banale vorm van kapitalistische spiritualiteit die sociale en politieke verandering belemmert’. Dat is nogal een uitspraak. Wat bedoelt hij daar precies mee? Hij meent dat mindfulness een rage is. Het is hip. Van beroemdheden tot neurowetenschappers, van scholen tot CEO’s: mindfulness is mainstream geworden, pleit Purser. Een correcte conclusie so far.

Zijn kritiek is echter niet op mindfulness zelf, maar op het systeem er omheen. Mindfulness wordt geregeld toegepast om in zekere zin te herstellen van hoge werkdruk, veel stress, de prestatiemaatschappij en nog veel meer factoren waar we tegenwoordig bijna dagelijks mee dealen. En dáár ligt het probleem.

In plaats van het probleem aan te pakken (de werkdruk dus), wordt er een business gecreëerd rondom de mindfulness-hype. For your record: mindfuless is een $1,1 miljard business geworden in de wellness-industrie.

Van de rage is Jon Kabat-Zinn zich bewust, microbioloog en grondlegger van Mindfulness Bases Stress Reduction, dé man die mindfulness naar het Westen bracht. “Mindfulness is bewezen effectief, maar het is geen quick fix.”

Probleem van de prestatiemaatschappij

Mindfulness zoals dat nu wordt aangeboden, houdt het stressveroorzakende systeem in stand. Het is een soort quick fix geworden van het échte probleem dat we hebben in de prestatiemaatschappij. Purser’s exacte woorden zijn: “Mindfulness is een banale vorm van kapitalisme geworden die gedachteloos sociale en politieke transformatie vermijdt.”

En daar heeft hij natuurlijk een punt. Een gigantisch punt kan je wel zeggen. Want is het niet veel effectiever om het probleem aan te pakken in plaats van een business te maken van de symptoombestrijding?

Eén op de 7 mensen in Nederland kampt met burn-outklachten, zo’n 800.000 mensen in Nederland hadden een depressie in 2018 en dat is een probleem. Een probleem dat niet minder wordt door meer mindfulness-apps, zeggen critici.

Mentale druk op jongeren

Het is zelfs zo dat de Volksgezondheid Toekomst Verkenning van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu aangeeft dat ‘de mentale druk op jongeren lijkt toe te nemen’. Gevolg is dat deze jongeren (ja, ook jij millennial) niet alleen het maximale uit zichzelf wil halen met een workshop koken, pottenbakken of tuinieren. Ze willen zich óók weerbaar maken voor de druk van buitenaf door zich te verdiepen in oosterse filosofie of op yoga- of mindfulness-retreat te gaan.

Eventbrite deed onderzoek naar de populariteit van yoga-, mindfulness- en meditatieklassen en sprak Aljan de Boer, head of Inspiration bij trendbureau Trendsactive. “Mensen hebben hoge ambities, zowel op persoonlijk als op professioneel gebied. Om aan die verwachtingen te voldoen willen mensen zich zo goed mogelijk ontplooien – daar kunnen tal van cursussen bij helpen.” Volgens hem heeft het te maken met de prestatiemaatschappij waarin we leven en een toenemende individualisering binnen de samenleving.

Ook de Belgische, kritische psychiater Dirk de Wachter valt het op dat het ontwikkelen van de ‘ik’, het ultieme levensdoel van nu is. Dat heeft ook een keerzijde. Want al die druk die mensen zichzelf opleggen kan leiden tot stress en een gevoel dat het nooit (goed) genoeg is.

De paradox van apps

Die mindfulness-hype is er natuurlijk niet voor niets: er is stress én een oplossing. Weliswaar geen duurzame, maar meditatie en mindfulness zijn bewezen effectief. De wetenschap wijst uit dat mindfulness helpt tegen angst, stress en pijn. Je creëert immers meer aandacht voor je bewustzijn, laat je minder leiden door je gedachten (waardoor je minder angsten en stress ervaart) en bent gefocust met je ademhaling bezig. Een manier van leven waar we dus zéker een hoop van kunnen leren.

Ook interessant: Wat ik leerde van Vipassana: een week lang mediteren en leven in totale stilte

De paradox zit ‘m volgens critici dan ook vooral in de business die achter het m-woord schuilgaat. Veel apps (zoals de bekende app Headspace uit San Francisco) hebben meditaties en trainingen die gericht zijn op focus en productiviteit, ze streven een bepaald resultaat na. Zie je de paradox? Dat is precies waar mindfulness níét om draait. Mindfulness gaat om bewuster in het leven staan en milder zijn voor jezelf en ook voor anderen.

De hedendaagse betekenis van mindfulness heeft ook een eigen twist gekregen vertelt Purser in een interview aan VICE. “Bij mindfulness wordt gerefereerd aan het boeddhisme, maar de term is een Engelse vertaling, en nu erg vaag.”

Mindfulness bij bedrijven, maar geen lagere werkdruk

Meditatie- en mindfulness cursussen worden steeds vaker bij grote bedrijven gegeven en georganiseerd. Daar hebben werknemers behoefte aan. De vraag is echter of er ook iets in de bedrijfscultuur verandert, omdat die stress immers door werkdruk wordt veroorzaakt. Nee dus. Want daar ligt uiteindelijk het probleem.

We ervaren dat druk steeds meer wordt opgelegd door de maatschappij, de (bedrijfs)cultuur en daardoor ook onszelf. Is er op werk wel tijd en ruimte om te praten met een coach, zijn er fatsoenlijke werkuren, wordt er gezond eten aangeboden in de kantine, wordt mentale gezondheid serieus genomen?

Meditatie toegankelijk voor iedereen

Ontzettend fijn en mooi dat er een collectieve beweging is die voorziet in de behoefte naar verdieping en innerlijke rust. Maar het verlegt misschien wel de focus van het collectieve probleem (de prestatiemaatschappij waarin we leven).

Toch zijn meditatie-apps wél ontzettend behulpzaam en maken meditatie mogelijk voor iedereen. Hierdoor hoef je niet ver af te reizen naar een klooster om van de voordelen van meditatie te kunnen genieten.

De Meditation Pop-up doet dat ook, waarover we onlangs met oprichtster Josine van Vegchel spraken in de podcastserie Bedrock Talks. Zij maakt meditatie toegankelijk voor iedereen door begeleide meditaties te geven op verschillende bijzondere locaties in Amsterdam bijvoorbeeld.

Meditatie en mindfulness mag dan een goede bestrijder zijn tegen stress en angsten, het is ook fijn voor iedereen die daar níét mee kampt. Het helpt je bewuster in het leven te staan, of je nu werkdruk hebt of niet. Mindfulness kan je overal toepassen door letterlijk bewust dingen te doen: eten, zitten, praten, kijken of fietsen bijvoorbeeld.

Merk je dat je behoefte hebt aan hulp, bijvoorbeeld op je werk of juist begeleiding met mindfulness of meditatie (er kunnen allerlei moeilijke gevoelens naar boven komen), dan kan het een goed idee zijn om contact op te nemen met een coach!

Meer mindfulness

• Pottenbakken is dé millennial hobby, maar hoe mindful is het nu echt? Bedrock zocht het uit
• Dit is het gevaar van mindless eten (en 6 tips om meer mindful te eten)
• Hoe je mindful met social media kan omgaan