Redactie Werk 15 aug 2016, 06:00

Leestijd: 7 minuten

Is jouw baas een psychopaat? Zo herken je ze

Het woord psychopaat roept associaties op met seriemoordenaars en verkrachters. In werkelijkheid zijn het meestal mannen in driedelig grijs die hun slachtoffers op de werkvloer zoeken. Zo herken je ze… Naar schatting is een op de honderd mensen psychopaat, meestal mannen. Maar anders dan je zou denken zijn het niet de mannen die met een kettingzaag vrouwen doormidden zagen. Psychopaten vind je vooral op hoge posities in het bedrijfsleven. Ze maken doorgaans razendsnel carrière, creëren onrust en chaos en verlaten het bedrijf meestal net zo snel als ze er zijn gekomen.

Een psychopaat kent geen angst, is dol chaos en maakt zich geen seconde zorgen om het leed dat hij een ander aandoet. Overigens prima eigenschappen toen we nog de spreekwoordelijke jagers waren en we na de jacht een vrouw met een knuppel op het hoofd sloegen omdat we na een dag hard werken gewoon zin hadden in seks.

Toxic positivity: bestaat er ook zoiets als te positief zijn?

Maar gek genoeg zijn het eigenschappen die tegenwoordig wat minder goed in de markt liggen. Toch zijn er nog heel wat werkplekken waar de psychopaat het prima naar zijn zin heeft. Crisis op de beursvloer omdat de AEX naar beneden keldert? Een bedrijf op het randje van het faillissement? Massale ontslagrondes? Het zijn topdagen voor de psychopaat.

Psychopaat

Ook in de politiek doet de psychopaat het uitstekend, want nergens is zo veel chaos als in Den Haag. Maken Tweede Kamerleden elkaar tijdens een debat voor rotte vis uit? De psychopaat kan zijn geluk niet op. Is er crisisberaad in het kamertje van de Minister President? De psychopaat gooit graag nog wat olie op het vuur. En lijkt de politieke crisis na een nachtelijk debat bijna voorkomen, dan is de psychopaat niet te beroerd om toch nog snel een motie van wantrouwen in te dienen.

Ook in de gezondheidszorg vind je ze bij bosjes. Daar zijn het niet de mannen en vrouwen die bloed tappen en billen wassen, maar de mensen die kunnen beslissen over leven en dood. De chirurgen, neurologen of zelfs huisartsen.

Dé vegan kazenmaker van Nederland: we gingen in gesprek met Willicroft

Een van de grootste psychopaten in deze beroepsgroep is Harold Shipman alias Dr. Death, de Engelse huisarts die tussen 1975 en 1998 honderden van zijn patiënten vermoordde. Schimmelnagels en middenoorontstekingen behandelde hij steevast met een dodelijke morfine-injectie. Hij liep pas tegen de lamp toen een plaatselijke doodgraver argwaan kreeg.

Ook in de advocatuur en journalistiek lopen bovengemiddeld veel psychopaten rond. Het zijn beroepen waar je mensen tegen elkaar kunt uitspelen, kunt beschuldigen en waar je macht en invloed kunt hebben.

Beursvloer

En de beursvloer? Dat is bij uitstek een speeltuin voor psychopaten. Antoine Bechara, Amerikaans hoogleraar psychologie, meent zelfs dat de meest succesvolle effectenmakelaars allemaal psychopaat zijn. Ze zijn volgens hem zo succesvol omdat ze niet gehinderd door angst of andere emoties waardoor ze krankzinnig veel risico’s durven te nemen.

Ook directeuren van grote bedrijven vertonen volgens Amerikaans onderzoek opvallend veel psychopathische trekken. In feite kun je ze vinden in elke organisatie waar positie en status hen macht en controle geven over anderen.

Hoe kan het dat Dr. Death zo lang zijn gang kon gaan? Had hij dan nooit wroeging? Lag hij niet wakker van zijn gruweldaden? Het antwoord is nee. Psychopaten kennen namelijk geen wroeging, geen spijt en geen medelijden. Waar ‘normale’ mensen schuldgevoel hebben, voelt een psychopaat niets. Hij kan zich op geen enkele manier inleven in de gevoelens van een ander. Sterker, hij kent die gevoelens zelf niet eens. De emoties die hij laat zien zijn allemaal gespeeld.

Hoe kun je het best lastige gesprekken voeren? Deze expert heeft het antwoord

Vergelijk het met iemand die kleurenblind is. Die kan rood en groen niet van elkaar onderscheiden, maar weet dat het bovenste licht van het stoplicht rood is. Op precies zo’n manier weet een psychopaat wat woede is. Je verheft je stem, trekt je wenkbrauwen samen en je slaat met je vuist op tafel. Maar die emotie is gespeeld. En dat kan nu precies de aanwijzing zijn dat je met een psychopaat te maken hebt.

Emoties zoals woede en verdriet bouwen langzaam op en ebben dan weer weg. Bij psychopaten komen ze op en verdwijnen ze alsof er ergens een knop is omgezet. Een tweede aanwijzing om een psychopaat te herkennen, is het totale gebrek aan schuldgevoel. Een psychopaat kan hele afdelingen ontslaan zonder een traan te laten. Hij kan saneren en reorganiseren, mensen tegen elkaar uitspelen en er met de kas vandoor gaan zonder dat hij daar door wordt geraakt. De psychopaat is als een atoombom. Waar hij komt verdwijnen de mensen en blijven de gebouwen staan.

5 manieren waarop de CEO van Nike zijn mentale gezondheid prioriteit geeft

Als je eenmaal weet waar je op moet letten, herken je ze zo: de neuroloog die mensen jarenlang bewust verkeerde diagnoses geeft, de advocaat die zijn cliënten blijft aanraden om in hoger beroep te gaan en de politicus die voortdurend zit te stoken.

Wie is de psychopaat?

Je zou er bijna een spel van kunnen maken. Een soort Wie is de Mol, maar dan anders. Ergens op kantoor, in de board room, in het ziekenhuis of in het bestuur van de zeilvereniging loopt iemand rond die geen gevoel kent en die erop uit is om chaos te creëren. Iemand die zonder scrupules anderen een loer draait, manipuleert en misleidt.

Het extra spelelement zit ’m erin dat een psychopaat elke gedaante kan aannemen die hij wenst. Aimabel, welbespraakt, stijlvol, intelligent, het zijn eigenschappen die de psychopaat vaak meekrijgt. Het is de kant die hij laat zien als hij iets gedaan wil krijgen. Vleiend en grappen makend naar de mensen boven hem en bijna onmenselijk wreed naar de mensen onder hem.

Geen wonder dus dat psychopaten meestal razendsnel carrière maken. En dat is ook precies hun bedoeling, want hoe hoger ze op de maatschappelijke ladder staan, hoe meer schade ze kunnen aanrichten. De portier die er al deertig jaar werkt hoef je niet te verdenken. Maar de interim manager die komt reorganiseren, moet je scherp in de gaten houden. Want nog een kenmerk van psychopaten: ze blijven nooit lang op dezelfde plek.

Charme

Je vraagt je af hoe het kan dat je in het dagelijks leven wegkomt met zo veel slechte eigenschappen. Het geheim ligt in de charme van de psychopaat. Een echte psychopaat is een meester in het manipuleren en vaak doet hij dat door mensen voor zich te winnen. Niet bang om af te gaan, stapt hij op iedereen af. Hij heeft snel de lachers op zijn hand en kan ondanks zijn agressieve gedrag toch rekenen op af en toe een glimlach. Zijn charisma is beangstigend en intrigerend. Het is alsof hij voortdurend een rookgordijn optrekt dat zijn ware bedoelingen verhult.

Money Talks: waarom lukt het toch maar niet om te sparen?

Interessante vraag: heeft een psychopaat ook een liefdesleven? Zeker. Met zijn charmes verovert hij vrouwen bij de vleet. Hij verlaat ze zonder scrupules want ook hier is schuldgevoel hem onbekend.

Tot zo ver het slechte nieuws

Is er ook goed nieuws? Jazeker, zegt Kevin Dutton. Hij is hoogleraar psychologie in Oxford en schreef het boek De lessen van de Psychopaat. Saillant detail is dat hij zelf ook de zoon is van een psychopaat. Misschien vandaar zijn milde oordeel. Psychopaten, zo zegt hij, zijn soms een zegen voor de maatschappij. Ze zijn onverschrokken, zelfverzekerd en gefocust.

Het zijn de mensen die door een mijnenveld durven te lopen, iemand uit een brandend huis kunnen redden en die beslissingen nemen die zo pijnlijk zijn, dat niemand anders dat durft. Het zijn angstloze wezens. In oorlogssituaties staan ze in de vuurlinies en zijn ze de eerste die uit een helikopter springen. Ook onder grote stress kunnen ze helder blijven denken. In de meest kritieke situaties zijn psychopaten de dapperste van allemaal, zegt Dutton.

Dit nieuwe huidverzorgingsmerk redt het regenwoud in plaats van het te verwoesten

Als je het zo bekijkt is zo’n pathologische instelling, zo’n gewetenloze houding in bepaalde situaties best handig. Volgens Dutton kunnen we in crisissituaties nog veel van psychopaten leren. Je niet laten afleiden door je gevoel bijvoorbeeld. Maar het beste advies is toch om je ogen open te houden en maandagochtend eens kritisch naar je baas te kijken. Grote kans dat hij een psychopaat is.

Meer lezen

• Wil je een nieuwe baan? Probeer dan mindful op zoek te gaan
• Hoe overwerken je letterlijk fataal kan worden