Julia van Buuren Psyche 17 sep 2024, 11:36

Leestijd: 4 minuten

Altijd alert? Zo weet je of je last hebt van hypervigilantie, volgens een psycholoog

Groot of klein, iedereen maakt wel trauma’s mee in zijn of haar leven. Deze kunnen zijn sporen nalaten en ervoor zorgen dat je je anders voelt of gedraagt. Hypervigilantie is iets wat kan ontstaan. Wat is het en hoe ga je met angst om? Wij vroeger het ontwikkelingspsycholoog Wendy de Pree.

Wat is hypervigilantie?

Hypervigilantie houdt in dat er sprake is van een chronische verhoogde staat van bewustzijn. Je bent dan extreem gevoelig voor jouw omgeving. Het is een traumareactie en komt voort uit angst die je eerder hebt meegemaakt die is blijven hangen. Daardoor heb je altijd het gevoel alert te moeten zijn, ook wanneer je in feite veilig bent. Het kan een gevolg zijn van posttraumatische stressstoornis, oftewel PTSS.

Mensen met hypervigilantie hebben onder andere last van:

• Angst die zich uit door zweten, een snelle hartslag, een snelle en oppervlakkige ademhaling
• Schrikachtige reflexen
• Overdreven reageren op geluiden of opmerkingen
• Veel piekeren
• Bang voor het oordeel van anderen of anderen juist extreem beoordelen
• Zwart-wit denken
• Emotionele teruggetrokkenheid
• Stemmingswisselingen of emotionele uitbarstingen
• Paranoia

Hoe ziet dat eruit?

Mensen die last hebben van hypervigilantie bereiden zich continu voor op angst, pijn, emotionele mishandeling, kritiek of afwijzing. “Wanneer je een harde onweerknal hoort, is het normaal dat je erg schrikt. Al je zintuigen staan dan op scherp. Je spieren zijn aangespannen, je hart klopt sneller en ook je ademhaling versnelt, dit is een fight or fly reactie. Maar als je dit opgejaagde gevoel ook op andere momenten hebt zonder dat er een duidelijke reden is, beïnvloed het je functioneren”, vertelt De Pree.

Niet iedereen heeft last van hypervigilantie

Volgens De Pree is iedereen van nature bang voor afwijzing. “In de prehistorie en oertijd had je minder kans om te overleven wanneer je buiten de groep viel. We willen er graag bij horen en hebben daarom geleerd dat het belangrijk is om alert te zijn.” Dit is volgens haar niet hetzelfde als een chronische staat van alertheid, waar bij hypervigilantie wel sprake van is.

“Het ontstaat niet direct als je een nare relatie hebt gehad of omdat je onzeker bent. Je kunt wat alerter zijn maar dit is niet te vergelijken met PTSS. Hier heb je langdurig en veel last van.” De Pree benoemt dat iedereen pijnpunten, ook wel blauwe plekken, in zijn leven oploopt, maar bij de een zijn dit er meer en grotere dan bij de ander. “Bij kleine ‘blauwe plekken’ is zorg en aandacht nodig om te herstellen of het herstelt vanzelf. Maar bij diep paarse grote plekken, is er therapie nodig zoals EMDR of lichaamsgerichte therapie.”

Zelfdiagnose is gevaarlijk

Volgens de psycholoog herkent iedereen zich wel in een aantal symtomen, maar betekent dit niet gelijk dat je lijdt aan een stoornis. “Zoek altijd naar betrouwbare informatie, om deze reden heb ik zelf ook een TikTok-account aangemaakt. Online en zeker op TikTok is er veel onbetrouwbare informatie te vinden en dat is erg gevaarlijk. Stel dan ook nooit een diagnose bij jezelf, dit kan alleen een expert voor je doen.”

@stellascholaja

are you hypervigilant? 🤔 #hypervigilance #hypervigilant #dating #psychology #datingadvice

♬ original sound – stella

Angst generatie

Sociaal-psycholoog Jonathan Haidt, die zich veel bezighoudt met de impact die social media op de ontwikkeling van jongeren heeft, merkt dat de jonge generatie bang is. “Ze zijn bang voor afwijzing en om online voor schut te staan. Ze durven zelfs niet te bellen omdat ze bang zijn voor de reactie van de ander.” Daarom is het volgens De Pree belangrijk dat jongeren weten dat angst en fouten maken bij het leven horen. “Je hoeft niet perfect te zijn zoals AI je misschien wel wil laten geloven.”

Hoe ga je met angsten om?

De Pree vindt het belangrijk, wanneer er sprake is van angst, om te kijken naar hoe iemand in elkaar zit en wat hij of zij nodig heeft. “Wanneer je sociaal angstig bent, ben je, wanneer je in een nieuwe situatie komt, meestal heel alert op de gezichten en reacties van de ander. Het helpt dan om eerst je lichaam tot rust te brengen door een trage diepe buikademhaling. Daarna kun je zoeken naar gedachten en gedrag die gerust stellen. In kleine stapjes kun je leren om je minder op de ander en op je lichamelijke sensaties te richten en meer op wat je werkelijk belangrijk vindt. Op die manier komt je lichaam en geest langzaam tot rust.”

Eerder schreven wij al over agorafobie, de angst voor plekken buiten je vertrouwde omgeving.

Zo word je zelfverzekerder en leef je zonder angst en twijfels