Josephine Kay Psyche 24 nov 2018, 06:00

Leestijd: 8 minuten

Ben je de oudste dochter thuis? Dit zijn jouw typische eigenschappen (én irritante trekjes)

Ik ben thuis de oudste, met twee jongere zusjes. Wat opvalt als je ons voor het eerst samen ontmoet, zijn de verschillende rollen die we aannemen. Mijn jongste zusje is bijvoorbeeld écht de grapjas van het stel. Misschien is het toeval, maar veel van mijn goede vriendinnen komen uit een gezin met drie zusjes, en daar zie ik precies dezelfde rolverdeling. Als oudste zus heb ik me altijd heel erg verantwoordelijk gevoeld voor mijn jongere zusjes. Ik probeerde het ze zo comfortabel mogelijk te maken, wat niet altijd in dank werd afgenomen. Ik werd vaak als ‘bazig’ bestempeld en werd (niet altijd) vriendelijk, doch dringend, verzocht me er niet mee te bemoeien. Want, ‘je bent mama niet!’

Het fenomeen van ‘de oudste dochter’ fascineerde de schrijvers (ook beiden oudste dochter thuis), Lisette Schuitemaker en Wies Enthoven dusdanig, dat ze er een heel boek over geschreven hebben: Het Oudste Dochter Effect.

Blij met een broertje of zusje?

Het boek begint met de vraag van psycholoog Rita Kohnstamm of de oudste eigenlijk wel blij is met een jonger broertje of zusje. “Het treft me altijd weer als ik in de krant lees: ‘We zijn dolgelukkig met de geboorte van onze zoon en ons broertje x of zusje y’ en dan de namen van de ouders en het eerste kind. Zo wordt net gedaan alsof de oudste blij is…

Lees ook: Heb je een zus? Dan ben je waarschijnlijk gelukkiger, aldus onderzoek

Even misschien, als een leuke pop. Maar dat het blijvend is, is een schrik voor de oudste die niet anders weet dan dat hij de enige is. Een kind leert door te observeren. Toen er een nieuwe bank kwam, ging de oude de deur uit. Als er nieuwe bloemen worden meegenomen, verdwijnen de oude in de vuilnisbak. De geboorte van een tweede moet dan ook een existentiële schrik zijn voor de oudste.”

Typisch de oudste dochter

Maar wat zijn de meest prominente eigenschappen van de oudste dochter? Schuitemaker en Enthoven leggen uit:

“De eigenschap die er meteen uitspringt is het grote gevoel van verantwoordelijkheid voor alles en iedereen. Dat herkennen oudste dochters zelf, maar als we anderen vertelden waar we mee bezig waren, zei iedereen meteen: ‘O, die verantwoordelijke types’.”

Dat ik me dus altijd zorgen maakte over mijn zusjes, valt in de lijn der verwachting van de oudste dochter. Volgens de schrijvers van het boek zijn er 5 hoofdeigenschappen die (bijna) elke oudste dochter heeft: ze is verantwoordelijk, plichtsgetrouw, voortvarend, serieus en zorgzaam. Schuitemaker en Enthoven leggen in vogelvlucht de verschillende eigenschappen als volgt uit.

1. Verantwoordelijk

“Hoewel veel oudste dochters zich onmiddellijk herkennen in de genoemde eigenschappen, hebben ze het juist in het dagelijks leven helemaal niet in de gaten dat ze direct de verantwoordelijkheid nemen.

Must read: Exit eigen verantwoordelijkheid: ik moest weer bij mijn moeder wonen

Denk aan ministers Jeanine Hennis, Lilianne Ploumen en Melanie Schultz van Haegen, Angela Merkel of vrouwen als Hillary Clinton en Beyoncé, allemaal oudste dochters die vanzelfsprekend verantwoordelijkheid nemen en daardoor ook weer de verantwoordelijkheid naar zich toegeschoven krijgen.”

2. Oudste dochters zijn plichtsgetrouw

“Afspraak is afspraak. Of je nou met een oudste dochter uit eten gaat of hebt afgesproken dat ze jou helpt met het opruimen van het huis na de scheiding: ze zal er zijn.

Zelfs als het haar zelf heel slecht uitkomt, zij zich niet goed voelt of zich andere malaise aandient, zij zal niet snel afzeggen. In het samen schrijven van het boek was het ook heerlijk want je kon er de klok op gelijk zetten: de dag voordat we elkaar een hoofdstuk zouden toesturen, zat het al in de mail.”

3. Voortvarend

“Een vriend van ons gaf een mooi voorbeeld: toen hij veertig werd, gaf hij een borrel. Over eten had hij niet nagedacht maar een telefoontje naar de pizzeria op de hoek deed wonderen.

Het werd wel een chaos toen ze daar met z’n allen binnen dromden –  tot zijn oudste zus de leiding nam. Ze wees mensen waar ze konden zitten en bestelde zonder met haar ogen te knipperen eten en drinken voor het hele gezelschap. ‘Zo ging het vroeger en zo gaat het nog,’ zei hij lachend.

Oudste dochters nemen vaak volkomen vanzelfsprekend de leiding en regelen de boel. Voorbeelden van voortvarende oudste dochters in de zakenwereld zijn IMF-baas Christine Lagarde, de eerste vrouw op deze post; Facebook COO Sheryl Sandberg die zo graag wil dat andere vrouwen zich laten gelden; Randi Zuckerberg, de oudste zus van Mark, die jaren bij Facebook werkte en nu een eigen bedrijf begonnen is, en auteur en Huffington-post oprichter, Arianna Huffington.

Voortvarende, doortastende, doelgerichte dames, zoals Cheryl Sandberg zo mooi beschrijft in haar boek Lean In, zijn overigens wel vaak bang om voor ‘bazig’ uitgemaakt te worden.”

4. Oudste dochters zijn serieus

“De dag dat je van enig kind ineens de oudste dochter wordt, is een grote gebeurtenis. Ineens ben jij niet meer het centrum van het universum, de zon in huis waar alle planeten in de vorm van je ouders, grootouders en anderen om draaien.

De aandacht gaat ineens uit naar dat wurm dat nu op de schoot van je moeder ligt. Je vindt het misschien best leuk, een zusje of een broertje maar er knaagt ook iets. Jongetjes gooien hun ongenoegen vaak naar buiten. Ze worden onhandelbaar of maken hun speelgoed stuk.

Meisjes zijn geneigd te slikken en zich aan te passen. Ze worden stil en gaan goed hun best doen. Ze gaan mama helpen, en nemen alles voortaan heel serieus.

Een oudste dochter is dan ook meestal niet degene die op feesten de grappen en grollen bedenkt. Op de trouwdag van haar jongere zus is zij degene die af en toe met serieuze blik rondkijkt of het allemaal wel goed gaat en ingrijpt als er iets niet helemaal volgens plan lijkt te lopen.

Zij zal een beetje los moeten komen om ook echt van de bruiloft – en soms zelfs van het leven – te kunnen genieten.”

5. Zorgzaam

“Als oudste ben je gewend om voor anderen te zorgen. Vooral oudste dochters die uit grote gezinnen komen kunnen je heel goed uitleggen wat zij op een – vaak heel jonge leeftijd – allemaal al hebben gedaan om het gezin draaiende te houden.

We hebben verhalen gehoord van vrouwen die een kind toebedeeld kregen: nummer 5 was hun pakkie-an. En van vrouwen die al jong konden koken omdat hun moeder telkens weer met een nieuwe kleine in de weer was.

Tegenwoordig zijn de gezinnen natuurlijk vaak kleiner, maar nog altijd is de oudste dochter vaak degene die binnen de familie zorgt dat de boel bij elkaar blijft.”

Zijn oudste dochters intelligenter?

‘Eerstgeborenen zijn intelligenter’ staat op de website van Het Oudste Dochter Effect, maar is dit wel wetenschappelijk onderbouwd? “Haha, dit is misschien wel de meest controversiële uitspraak uit het hele boek.

Zeker jongere broers en zussen wuiven dit meteen weg maar er is allerlei onderzoek dat dit uitwijst. Begin 2014 stond er groot in allerlei Engelstalige kranten ‘Firstborn children really do excel’.

Het artikel begon met de vraag wat Angela Merkel, Hillary Clinton, Christine Lagarde, Oprah Winfrey, Cheryl Sandberg, JK Rowling en Beyoncé gemeen hebben. Behalve dat ze allemaal in de Forbes’ lijst van machtigste vrouwen staan, zijn ze allemaal de oudste thuis.

Lees ook: Je plek binnen het gezin heeft misschien toch niet een blijvende impact op je persoonlijkheid

En oudste meisjes, zo gaf een studie van een (oudste dochter) Chinese onderzoekster, Feifei Bu, in Essex aan, hebben statistisch de meeste kans om ambitieus en goed gekwalificeerd te zijn.”

Maar, wat is hier dan de verklaring voor? “De ouders hebben onrealistisch hoge verwachtingen van hun eerste kind en het kind moet door de prestaties laten zien dat zij het als ouders goed doen.

Bij de tweede zijn ze al relaxter omdat ze gemerkt hebben dat een heleboel vanzelf wel goed komt. Een Amerikaanse studie van economen gooit het ook op strategie: de ouders investeren in discipline en goede prestaties van nummer 1 met de bedoeling om zo de maatstaf te stellen en te zorgen dat de jongere kinderen wel snappen dat ze hun best moeten doen op school.”

Daarnaast moeten ze regelmatig ‘het goede voorbeeld geven’ zoals minister Melanie Schultz van Haegen mooi beschrijft: “Als ouders ben je toch geneigd om bij onenigheid haar te vragen of zij zich alsjeblieft kan gedragen. Je vraagt het als zij zes is en haar broertje een peuter, maar als hij zes is, vraag je het nog steeds aan haar.”

Probleem van de oudste zijn

Nu is het mooi dat de oudste dochter handige eigenschappen heeft die haar verder brengen in het leven. Maar kunnen deze typische oudste dochter-eigenschappen ook tegen haar werken?

“De 5 genoemde karakteristieken leiden bijna geruisloos tot die gevaarlijke sluipschutter in ons: de perfectionist. Als je vanuit een groot verantwoordelijkheidsgevoel, heel serieus, plichtsgetrouw, voortvarend en met een grote behoefte om voor anderen te zorgen aan de slag gaat, is er een niet geringe kans dat je het allemaal veel te goed wil doen.

Je bent te serieus bezig met dingen op te lossen die anderen eigenlijk zouden moeten doen. Of je geeft door je grote zorgzaamheid gecombineerd met dat gevoel van verantwoordelijkheid je broers en zussen nooit de kans om ook eens iets voor de familie te organiseren. Je voortvarendheid kan leiden tot bemoeizucht en bazigheid die je omgeving niet altijd op prijs stelt,” aldus Schuitemaker en Enthoven.

Wil je meer lezen over het oudste dochter effect? Je kunt Het Oudste Dochter Effect hier kopen.

Meer lezen over familiebanden?

• Het jongste kind is meestal de grappigste en de oudste heeft meer succes (een psycholoog legt uit)
• Je plek binnen het gezin heeft misschien toch niet een blijvende impact op je persoonlijkheid
• Oudste, middelste of jongste? Dat kan je (liefdes)relaties op deze manieren beïnvloeden