Romee Boots Psyche 7 feb 2018, 06:00

Leestijd: 5 minuten

Genderdysforie, en dan? Joep ging het traject in om een man te worden

Ruim 50 duizend mensen in Nederland hebben het gevoel dat ze in het verkeerde lichaam zijn geboren. Maar wanneer weet je zeker dat je transgender bent? En wat moet er dan gebeuren? De persoon op de afbeelding is niet Joep.

Voor Joep (25) viel alles twee jaar geleden op z’n plek: hij was transgender. Het was tijd om zijn mentale gesteldheid te laten matchen met zijn fysieke gesteldheid. Ondanks dat Joep het zeker wist, moest hij eerst een jaar lang gesprekken voeren met specialisten van de genderpoli van het VU Medisch Centrum in Amsterdam. Die specialisten zouden kijken of Joep écht in het verkeerde lichaam was geboren en daarmee transgender was. Maar in transitie gaan doe je niet zomaar; het is een zwaar traject dat mentaal en fysiek veel van iemand eist. Maar wie bepaalt of je man of vrouw mag worden, en hoe verloopt zo’n transitie?

Het traject

Het intakegesprek is onderdeel van de eerste fase van het ‘geslachtsbevestigende behandeltraject’. In totaal zijn er drie fasen. Die drie fasen doorloop je niet zomaar, weet ook Joep. Na een stressvolle periode kreeg hij een heftige psychose. Hoewel er meerdere factoren waren die invloed hadden, was de psychose een duidelijk signaal: ‘Toen ik wakker werd vroeg ik: “Wanneer is de operatie?” Ik dacht dat ik was opgenomen in het ziekenhuis voor een geslachtsoperatie.’ Maar de psychose was voor Joep niet het enige teken: ‘Ik ben een lange tijd gestrest geweest door de onzekerheid, omdat ik me niet thuis voelde in mijn eigen lichaam. Ik kleedde me altijd al wel mannelijk, maar dacht dat ik gewoon een “mannelijke lesbienne” was. Inmiddels weet ik dat ik simpelweg veel te lang mijn ware identiteit heb verstopt.’

Maar door Joeps ‘psychiatrische verleden’ moest hij goed kunnen aantonen dat het geen impulsief idee was, maar dat hij echt transgender was. In de diagnostische fase voerde Joep gesprekken met psychologen en psychiaters, die hem verschillende vragen stelden. Er werd in deze fase uitvoerig gevraagd naar zijn verwachtingen van het traject, waarom hij in behandeling wilde en wat zijn gevoelens precies waren. Daarnaast kreeg Joep een opdracht mee: ‘Ik moest mijn levensverhaal opschrijven. Zo konden ze kijken of er misschien andere problemen bij mij speelden, andere oorzaken waren voor mijn gevoelens. Daarnaast moest ik stevig in mijn schoenen staan: ik moest niet te veel twijfelen aan mijn transitie. Anders zou het traject worden stopgezet voor mijn eigen veiligheid.’

Over het algemeen duurt de diagnostische fase één jaar. Deze fase zorgt dan ook voor de lange wachtlijst bij het VU MC: voor geslachtsoperaties is de wachtlijst bijvoorbeeld maar 6 weken. En dat heeft veel risico’s. ‘De fase duurt nu veel te lang’, vertelt Samira Hakim van Transgender Netwerk Nederland. ‘Hierdoor worden mensen ongeduldig, en starten ze vaak zelf met medicijnen, zonder enige controle of professionele begeleiding.’

Tegelijkertijd weet Hakim dat de diagnostische fase ook erg belangrijk is: ‘In de diagnostische fase proberen ze vooral uit te zoeken of je geen andere psychische stoornis hebt. Je moet mentaal erg sterk zijn om in transitie te kunnen gaan. Het is geen eenvoudige behandeling, het vraagt mentaal en fysiek erg veel van iemand. Daarnaast wil het VU MC ook voorkomen dat mensen achteraf spijt hebben van hun behandeling.’ Om dat goed te kunnen uitzoeken is veel tijd nodig. Toch worden mensen meestal niet ‘volledig’ afgekeurd voor een behandeling.

Rood, oranje of groen?

Na de diagnostische fase volgt een adviesgesprek, met drie mogelijke uitkomsten. Als iemand rood licht krijgt, is het einde oefening. Dan moet iemand eerst werken aan andere aspecten in zijn of haar leven, zoals een psychische stoornis. Bij ‘oranje’ mag je nog niet starten met de volgende fase, maar wel leven naar het gewenste geslacht. Dit heet de real life test. In het geval van Joep betekende dit dat hij mannenkleding moest kopen en echt moet leven als man. Als je groen licht krijgt, mag je beginnen met de tweede fase, de hormonale behandeling. Ook dan moet je starten met de real life test.

Maar die kan erg zwaar zijn: je moet als je gewenste geslacht over straat gaan, terwijl je nog niet de volledige uiterlijke kenmerken hebt. In deze fase lopen personen dan ook meer risico op discriminatie, vertelt Hakim: ‘Uit enkele van onze onderzoeken is gebleken dat het geweld tegen herkenbare transgenders erg hoog is. Meer dan de helft van de transgenders gaf in dat onderzoek aan dat ze waren beledigd, bedreigd of zelfs te maken hadden met geweld.’

Hormonale fase

Momenteel zit Joep in de tweede fase van het behandeltraject. Deze fase duurt gemiddeld een jaar. Als je transman bent (van vrouw naar man), krijg je het mannelijke geslachtshormoon testosteron. Als je transvrouw bent (van man naar vrouw), krijg je het vrouwelijke geslachtshormoon oestrogeen. Deze hormonale fase is mentaal en fysiek erg zwaar: door de hormonen veranderen je stemming en lichaam in een rap tempo.

‘Door de testosteron merk ik dat ik snel opgefokt ben’, vertelt Joep. ‘Soms word ik enorm agressief, boos en maak ik sneller ruzie. Wat dat betreft zit ik nu eigenlijk in de puberteit. Daarnaast ben ik nu ook nog in de overgang omdat mijn vrouwelijke hormonen worden afgebouwd. Hierdoor krijg ik opvliegers waarin ik enorm begin te zweten. Dat maakt mij soms erg onzeker: ik ben bang dat ik vies ruik, ook al gebruik ik allerlei producten om het zweten tegen te gaan.’

Ook is de lichamelijke verandering even wennen voor Joep: ‘Ik krijg nu veel meer beenhaar. Ik weet eigenlijk niet of ik dat maar gewoon moet laten staan, of toch moet scheren. Ik heb dat laatste maar gedaan. Ik ben niet anders gewend: ik scheer mijn hele leven al mijn benen.’ Toch is hij ook trots op de verandering van zijn lichaam: ‘Ik hoor van veel mensen dat ik er anders uit begin te zien. Ik krijg een kaaklijn, meer spieren en misschien groei ik zelfs nog wat.’

Operationele fase

In de laatste fase van het behandeltraject volgt de geslachtsaanpassende operatie. Een vrouw kan er dan voor kiezen om haar borsten en baarmoeder te verwijderen en te gaan voor een penisconstructie. Dit filmpje laat eenvoudig zien hoe dit in zijn werk gaat. Toch kiest niet iedereen voor een ‘volledige’ geslachtsverandering.

Joep weet nog niet of hij zijn baarmoeder laat verwijderen: ‘Ik ben nu nog maar 25, dus ik denk nog niet erg veel na over kinderen. Maar het zijn behoorlijk definitieve keuzes die ik nu al moet maken.’