Malu Kirschbaum Psyche 19 apr 2023, 10:43

Leestijd: 3 minuten

Lesje filosofie: wat is schoonheid (volgens Plato)

Plato wordt gezien als een van de bekendste en meest bestudeerde filosofen uit de geschiedenis van de westerse filosofie. Maar wat kunnen we nu nog leren van iemand die 2400 jaar geleden leefde, dat ons helpt om in onze tijd een beter, zinvoller en gelukkiger leven te leiden?

Laten we eens kijken naar zijn bijzondere blik op schoonheid.

Schoonheid kan je redding zijn

Soms kijken we naar schoonheid als iets puur esthetisch. Denk aan Instagram, dat vol staat met mooie plaatjes. Maar voor Plato is schoonheid juist helemaal niet oppervlakkig. Hij schreef dat schoonheid iets intiems is, wat we diep in onszelf herkennen, maar ook iets wat ons overstijgt en ons openstelt voor anderen.

Plato beschrijft het als een ervaring die de zintuiglijke waarneming overstijgt en ons op een hoger niveau de mogelijkheid biedt om schoonheid in ons leven te brengen. Hij vindt schoonheid iets wonderbaarlijks en ontzettend waardevols. De aanwezigheid van schoonheid in ons dagelijks leven zou zelfs onze redding kunnen betekenen!

Overweldigd zijn door schoonheid

Om het belang van schoonheid te benadrukken, wil Plato laten zien hoe er een verbindende lijn is tussen de verschillende vormen van schoonheid. Zo zit er namelijk schoonheid in het menselijk lichaam, maar ook in figuren en kleuren, geluiden en muziek en zelfs in mooie wetten en mooie leefwijzen (ethisch vlak) of mooie kennis (epistemologisch vlak).

In het boek Doe en denk als Plato legt Nathanaël Masselot ons uit dat schoonheid zelfs je kijk op de wereld kan veranderen, als je schoonheid ooit hebt ervaren op een manier die heel belangrijk voor je was. Zo kan het gebeuren dat je oog, getroffen door schoonheid, zich losmaakt van het object en verder reikt dan je lichaam. Dan kan je je overweldigd voelen, gegrepen door iets wat oneindig veel groter voelt dan jouzelf.

Spirituele waarde van schoonheid

Plato interesseert zich voor alle manieren waarop het schone ons leven beïnvloedt. Dat kan bijvoorbeeld gewoon een glimlach zijn, een lichaam, een melodie, een zonsondergang, een boomblad of een daad. Voor Plato draait het om de existentiële en bovenzinnelijke dimensie van schoonheid die allerminst een esthetische luxe is, maar van grote spirituele waarde.

Nathanaël: “Wanneer we ons aangetrokken voelen tot iets moois, zien we volgens Plato niet alleen datgene wat mooi is, maar ook de schoonheid zelf. Daarbij kan het gaan om natuurlijke schoonheid (bijvoorbeeld van een landschap), die wordt afgebeeld door de schone kunsten, of gewoon om mooie dingen die we sierlijk vinden.”

Schoonheid is niet altijd ‘mooi’

Schoonheid is geen luxe, maar datgene wat ons bezielt en misschien zelfs wat ons helpt om ons in het leven te bewegen. Want volgens Plato zijn schoonheid en liefde onlosmakelijk met elkaar verbonden. In zijn ogen is het puur, niet vermengd met andere ideeën, eeuwig, onkreukbaar, altijd identiek en volmaakt.

De liefde volgens… Plato

Nathanaël: “Om dit te begrijpen dien je schoonheid te blijven zien in situaties die we nu vaak niet direct als ‘mooi’ beschouwen. Door dit te doen vraagt Plato ons om onze blik te verruimen en aandacht te schenken aan schoonheid met al haar dimensies, inclusief de morele, deugdzame en rechtvaardige.”

De ziel overstijgt het lichaam

Plato suggereert dat hoe vaker we schoonheid ervaren door het te bestuderen, hoe belangrijker de kwaliteit van schoonheid zal worden. Eigenlijk gebeurt dit automatisch wanneer we ouder worden en meer levenservaring op doen. Dan vinden we het vaak steeds minder belangrijk hoe we eruit zien (we worden toch allemaal grijs, rimpelig en slap).

Als we schoonheid anders gaan ervaren is de kans groot dat we beter kunnen bepalen wat schoonheid werkelijk is. Daardoor kunnen we haar ook daar zien waar we haar in eerste instantie niet verwachtten, toen we deze openheid nog misten. En zonder dat we het ons beseffen, zal de schoonheid van de ziel dan geleidelijk de schoonheid van het lichaam verdringen.

Een reflectie: waar komt het bedachte schoonheidsideaal toch vandaan?