Malu Kirschbaum Maatschappij 15 dec 2024, 18:00

Leestijd: 4 minuten

One to watch: de eerste documentaire over Ruigoord, ‘een kosmisch lek’

Vanaf 12 december is hij in de bioscoop: de allereerste documentaire over één van de meest bijzondere plekjes die ons land rijk is, Ruigoord. De docu vertelt het verhaal van deze Amsterdamse culturele vrijplaats, die in de jaren zeventig is gekraakt door kunstenaars, dromers en vrijdenkers. Vijftig jaar later hangt de energietransitie van nabijgelegen olietanks als een zwarte schaduw over het dorp en ligt Ruigoord (voor de derde keer) in de gevarenzone.

Om ervoor te zorgen dat deze magische plek kan blijven bestaan, zullen er nog veel gesprekken met de gemeente Amsterdam moeten plaatsvinden.

Kleurrijke plek te midden van het grijs

Ruigoord lag ooit in het IJ bij Amsterdam. Het gebied werd bedreigd met sloop en uiteindelijk begin jaren zeventig bezet door hippies, kunstenaars en muzikanten. Toch is het kunstenaarsdorpje altijd een soort eiland gebleven: een kleurrijke plek te midden van de grauwe omgeving. Maar helaas vreet de industrie steeds meer aan de grenzen van dit creatieve toevluchtsoord.

Nu Ruigoord een halve eeuw bestaat, dreigt er opnieuw gevaar voor de gemeenschap. De nabijgelegen olietanks worden wellicht omgebouwd tot opslagplaatsen voor groene waterstof. Maar waterstof is een brandbare stof – en Ruigoord ligt precies in de risicogebied. Wat op het eerste gezicht een duurzaam idee van de gemeente lijkt, blijkt in werkelijkheid een ingewikkelde kwestie.

Kunst versus economie

Precies in deze woelige periode loopt documentairemaker Peter Wingender met zijn camera over Ruigoord. Drie jaar lang krijgt hij toegang tot ateliers, dorpsvergaderingen en gesprekken met de burgemeester van Amsterdam. Ruigoord vierde in 2023 haar vijftigjarig bestaan en zit midden in gesprekken over de toekomst met de gemeente, maar de precieze uitkomst is nog onzeker.

Daardoor raakt de documentaire het thema over de eeuwige strijd tussen kunst versus economie. Uiteraard willen de Ruigoorders dat festivals als Landjuweel en Re-Nature blijven bestaan. Gelukkig zijn ze zijn niet bang aangelegd en lenig van karakter. De gemeenschap heeft al voor veel hete vuren gestaan en inmiddels wordt er naar een overeenstemming gewerkt.

We spreken met Ruigoorder Isis van der Wel, beter bekend als dj Isis en – heel vroeger – 100% Isis, die zich al jaren inzet voor het dorp.

Wat betekent Ruigoord voor jou?

Isis: “Via mijn moeder ben ik sinds mijn geboorte verbonden met Ruigoord, en vanaf de vroege jaren ’90 ben ik er zelf actief geworden. In eerste instantie als bezoeker, vervolgens als dj, later als organisator van evenementen, en sinds 10 jaar ook als initiatiefnemer van innovatie- en renovatieprojecten in het dorp. 

Dit doe ik omdat ik zie hoe belangrijk Ruigoord is binnen het Amsterdamse culturele landschap. Als dj heb ik de hele wereld rondgereisd en daardoor een hoop meegemaakt, maar telkens wanneer ik terugkeer naar de kern, leidt mijn pad vaak naar Ruigoord. Het is een plek die inspiratie biedt, waar een unieke cultuur wordt gekoesterd en beschermd. Hier krijgen ideeën en initiatieven bestaansrecht die in de mallemolen van commercie vaak verloren dreigen te gaan.

Nu is Ruigoord omringd door een industriegebied, waar hele andere regels gelden dan in het “paradijs”. En die regels hebben een beperkende werking op de vrijheid van Ruigoord.”

Wat is er nodig om Ruigoord te laten bestaan?

“Ruigoord mag al blijven bestaan, maar in die vorm zou het stilstaan en bevriezen zoals het nu is. En we weten allemaal wat stilstand betekent – dat willen we voorkomen. Onze wens is om de organische structuur van Ruigoord te behouden en verder te laten ontwikkelen. Het is een prachtig stukje cultureel en historisch erfgoed, zonder gelijke. Hoewel je in het buitenland plekken vindt die er enigszins op lijken, bestaat er geen plek zoals Ruigoord.

Ken je het kinderboek The Never Ending Story van Michael Ende? Dat verhaal, dat in de jaren ’80 werd verfilmd, staat voor mij symbool voor Ruigoord. Het is een avonturenverhaal dat in twee kleuren inkt is geschreven: de ene kleur vertegenwoordigt de hedendaagse realiteit, de andere kleur voert je mee naar Fantasia, een wereld die bestaat bij de gratie dat mensen hun fantasie gebruiken. Voor mij belichaamt Ruigoord precies dat gevoel van grenzeloze creativiteit en magie.”

Dus eigenlijk is Ruigoord een soort Fantasia?

“Precies!” In het verhaal wordt Fantasia bedreigd door het allesverslindende ‘niets’, dat ontstaat wanneer mensen hun fantasie niet meer gebruiken. Als je over de dijk bij Ruigoord loopt, zie je aan de ene kant het kleurrijke, sprookjesachtige dorp waar iedereen welkom is en alles mogelijk lijkt.

Aan de andere kant zie je de industriële haven, een plek zonder identiteit, die net zo goed ergens anders had kunnen liggen. Dat contrast maakt voor mij heel duidelijk dat Fantasia – en dus Ruigoord – beschermd moet worden.”

Wat kunnen wij – als bezoeker – doen?

“Het eenvoudigste is om vriend van Ruigoord te worden. Dan doneer je niet alleen jaarlijks geld (vanaf 15 euro per jaar) maar word je ook in een vroeg stadium betrokken bij interessante dingen die gecommuniceerd worden, waardoor je een soort community member van Ruigoord wordt.

En verder kunnen we alleen maar hopen dat de mensen die het voor het zeggen hebben, zoals politici, wethouders en ambtenaren, de juiste beslissingen nemen. Hoe meer mensen in Fantasia blijven geloven hoe beter.”

Ben je ook pro-Ruigoord en wil je meer weten over deze unieke commune? In dit artikel lees je over het kunstcollectief Snowapple ‘SHE’ dat inheemse mensen van over de wereld naar Ruigoord haalt.

Kunstenaarsdorp Ruigoord werkt aan een voedselbos