Redactie Psyche 24 mrt 2019, 06:00

Leestijd: 5 minuten

De liefde is geen gevoel (volgens deze filosoof)

De Deense psycholoog Svend Brinkmann (1975) heeft het idee dat we ons leven als leeg ervaren omdat alles ‘nuttig moet zijn’ of ons ‘iets op moet leveren’. Hij schreef daarom het boek Standpunten, waarin hij wil aantonen dat de zaken die ons werkelijk een waardevol gevoel geven, van zichzelf waardevol zijn. Bijvoorbeeld verantwoordelijkheid, vrijheid, waardigheid, liefde en vergeving.
Brinkmann haalt in zijn boek verschillende filosofen aan. Zodra het over de liefde gaat baseert hij zich op de werken van de Ierse filosoof Iris Murdoch. Zoals je in het vorige artikel hebt kunnen lezen was aandacht voor Murdoch heel belangrijk. Nu kunnen we het eindelijk over de liefde gaan hebben.

Brinkmann legt in zijn boek uit dat liefde een grote rol in het werk van Murdoch speelt, en dat zij liefde als een vrij breed begrip hanteert. Zo zegt zij: ‘Liefde is het extreem moeilijke besef dat iets buiten het zelf werkelijk is.’

Liefde is lastig te leren

Hoe dit werkt? Als voorbeeld geeft zij het leren van de Russische taal, waar ook een soort liefde voor nodig is. Het leren van Russisch is een moeilijke taak waarbij het doel ver verwijderd is en misschien zelfs wel nooit helemaal te bereiken. Terwijl zij haar best doet om Russisch te leren wordt er iets, wat onafhankelijk van haar bestaat (de Russische taal), langzaam onthuld. Aandacht wordt beloond met kennis van werkelijkheid. Liefde voor het Russisch voert haar weg van haarzelf, naar iets wat haar vreemd is.

Maar het houden van een taal is natuurlijk iets anders dan het houden van een mens. Het Russisch is geen individu, en de liefde tussen mensen is de liefde tussen individuen. Je houdt van iemand anders als een ander en als een geheel (individu komt van het Latijnse woord voor ‘ondeelbaar’). Je houdt niet van een willekeurige combinatie van eigenschappen die van elkaar te scheiden zijn.

Brinkmann schrijft:
“Twee mensen of dingen die kwalitatief identiek zijn (bijvoorbeeld een eeneiige tweeling) zijn toch verschillende en unieke individuen – hoe veel kwaliteiten ze ook gemeen hebben (lengte, gewicht, persoonlijkheidstrekken enz). Het kan best zijn dat iemand anders dan degene die je liefhebt sterker, slanker, slimmer, langer of wat dan ook is, maar liefde berust niet op dergelijke eigenschappen of op de som er van.”

Als we hier van uitgaan is er volgens Brinkmann iets mis met de manier waarop we nu op zoek zijn naar een geliefde. Het ‘zelf’ wordt daar namelijk voorgesteld als een set van meer of minder meetbare eigenschappen. “We zoeken een partner die precies voldoet aan de eisen die we stellen, maar daarmee kan de ander zomaar worden gereduceerd tot de som van zijn eigenschappen, en die zijn altijd vatbaar voor verbetering, of er zijn andere mensen te vinden die deze eigenschappen in grotere mate bezitten.” Volgens Murbach houden we juist van datgene wat niet zomaar vervangen kan worden door iets anders. Brinkmann geeft een voorbeeld van een oude versleten stoel in zijn huis, waar hij zoveel van houdt dat hij hem niet weg wil doen, ook al zijn er zo veel betere stoelen te vinden. We houden van een individueel mens of ding: niet van de som van de eigenschappen ervan.

Liefde voor jezelf?

Murdoch beschreef dat iets liefhebben betekent dat je iets buiten jezelf als werkelijk ervaart. Weg worden gevoerd van jezelf is dus essentieel voor de liefde. Je kunt dus ook nooit van jezelf houden, omdat dat elkaar tegenspreekt: liefde gaat altijd over een ander. Houden van iets (de Russische taal) of iemand zorgt er juist voor dat je jezelf in zekere zin vergeet en je overgeeft aan de ander, en je kunt je niet overgeven aan jezelf. Net zo min als dat je geld van jezelf kunt lenen.

Brinkmann erkent dat het goed is om jezelf te accepteren zoals je bent, maar volgens hem is het problematisch om het begrip ‘houden van’ te gebruiken zoals veel zelfhulpboeken (en wij bij Bedrock ook) doen. Brinkmann schrijft dat er tegenwoordig veel wordt geroepen dat je ‘eerst van jezelf moet houden, voor je van een ander kunt houden,’ maar dit kan niet als je het eens bent met Murdoch. Volgens Brinkmann zijn we veel te veel bezig van onszelf te houden, terwijl we vergeten onze aandacht, en dus onze liefde, op de werkelijkheid om ons heen te focussen: daar waar we liefde kunnen ervaren.

Liefde is geen gevoel

Brinkmann beschrijft in zijn boek dat tegenwoordig veel mensen een beeld hebben van de liefde als een gevoel: wat zou het anders moeten zijn? Daarom verheerlijken we een ‘pure relatie’ die alleen legitiem is als ze gebaseerd is op positieve gevoelens, en die meteen ook die legitimiteit verliest zodra deze gevoelens weg zijn. Brinkmann geeft hierbij het voorbeeld van de filosoof Betrand Russel die schreef dat hij op de fiets zat en ineens voelde dat hij niet meer van zijn vrouw hield. Vervolgens ging hij naar huis en zei dat hij wilde scheidden. Het gevoel was weg, dus moest de liefde ook wel weg zijn.

Maar wat nu, stelt Brinkmann, als we erkennen dat liefde geen gevoel is? Wat als het een relatie is met een ander (of iets anders) dan jezelf, die uiteraard wel kan leiden tot gevoelens als verliefdheid, blijdschap, boosheid en jaloezie? Dan bouwen we één van de belangrijkste dingen in ons leven misschien op een onjuiste veronderstelling.

Toen Murdoch schreef dat liefde ‘het extreem moeilijke besef is dat iets buiten het zelf werkelijk is’ schreef ze ‘besef’ en niet ‘gevoel’. Dit omdat liefde niet kan worden gelijkgesteld aan een bepaald gevoel. Dit zou namelijk betekenen dat je niet lief hebt op de momenten dat dit gevoel afwezig is.

Een veel gehoorde opvatting is dat een relatie goed is als het ‘een versterkende, groeibevorderende ervaring voor beide partijen is.’ Maar wat nu als de ander ziek wordt? Dan is er geen garantie dat het versterkend en groeibevorderend is om met hem of haar samen te zijn.

Volgens Brinkmann herinnert Murdoch ons eraan dat liefde geen gevoel is, en je het ook niet bij jezelf zou moeten willen vinden: Liefde is een radicale vorm van aandacht voor iets buiten het zelf.

More love?

• Zo kom je erachter welke liefdestaal je spreekt
• 5 selfhelp-boeken over de liefde (die echt werken)
• Wat is duurzame liefde? We willen allesverslindende hartstocht, maar leer het ‘gewone’ waarderen