Redactie Relatie 14 aug 2017, 06:00

Leestijd: 9 minuten

Een cursus scheiden voor beginners (hoe ga je om met het verdriet?)

De Amerikaanse scheidingstherapeut Bruce Fisher ontwierp een kwart eeuw geleden een methode om het verlies en verdriet van een echtscheiding te verwerken. Hij schreef er een boek over en stond aan de basis van de zogenoemde rebuilding-werkgroepen die overal in Amerika worden gegeven. In Nederland is het boek niet meer in vertaling te koop, maar in de bibliotheek vond ik een beduimeld exemplaar waar lezers voor mij al talloze bladzijden vol goed advies uit hadden gescheurd. Eindelijk had ik een boek gevonden dat niet ging over praktische zaken, maar over hoe ik moest omgaan met dit grote verdriet.

1. Scheiden is als een berg beklimmen

Fisher vergelijkt het scheidingsproces met het beklimmen van een berg. Hij onderscheidt negentien stappen die mensen maken op weg naar herstel. De verschillende stappen worden overigens niet in dezelfde volgorde afgelegd. Er zijn dagen dat je drie stappen vooruit zet – Fisher noemt het building blocks, en dagen dat je er vier terug glijdt. Het is niet wat je aan het begin wilt horen, maar scheiden is hard werken en er is geen snelle manier om die berg te beklimmen.

Lees ook: In 9 stappen naar een harmonieus co-ouderschap (ook als je een nieuwe liefde krijgt)

Fisher promoveerde op het ontwikkelen van een test om de vordering in het herstel te meten, de Fisher Divorce Adjustment Scale, en daaruit blijkt dat het ongeveer een jaar duurt om het eerste, meest pijnlijke deel van de klim te doen. De meeste mensen hebben er drie tot vijf jaar voor nodig om de hele klim af te ronden.

2. Iedereen beklimt dezelfde berg

Ontkenning en angst zijn de eerste twee stappen, en die kunnen in het begin zo overheersend zijn, dat je niet eens zin hebt om aan je klim te beginnen. De volgende zes stappen zijn meer een soort valkuilen. Het zijn volgens Fisher de meest pijnlijke in het genezingsproces: eenzaamheid, vrienden kwijtraken, schuldgevoel of afwijzing, rouw, woede en loslaten.

De eenzaamheid is groter dan je misschien ooit hebt gevoeld. Het idee dat je voor altijd alleen zult zijn is overweldigend. En juist omdat deze fase zo pijnlijk is, heb je extra veel behoefte aan vrienden om je heen. Maar scheiden kost je gek genoeg altijd vrienden. Al levert het gelukkig ook nieuwe op. Als jij degene was die de relatie beëindigde, kun je een enorm schuldgevoel hebben. Was je juist degene die ‘gedumpt’ werd, dan voel je je afgewezen. Beide moeten dezelfde berg beklimmen.

3. Rouwen

Hoewel alle stappen bijdragen aan het genezingsproces, zijn sommige belangrijker dan andere. En rouwen is een belangrijk onderdeel van het herstelproces. Rouwen om het verlies combineert overweldigend verdriet met wanhoop en het zuigt alle energie weg.

Ook interessant: Wat je tegen iemand kan zeggen die aan het rouwen is

Daarnaast gaat je gevoel van eigenwaarde ernstig omlaag door een scheiding, of je je nu schuldig voelt over het feit dat jij het initiatief hebt genomen of je slecht voelt doordat je je afgewezen voelt. En dan hebben veel mensen met een gebroken hart ook nog het gevoel dat ze altijd alleen zullen zijn. Het gevoel dat er nooit meer zo van je gehouden wordt kan overweldigend zijn. En dan kun je ook nog eens zo gekwetst of teleurgesteld zijn dat je het idee hebt dat je niemand meer kunt vertrouwen. En in die kwetsbare staat moet je, zoals Fisher het omschrijft, een enorme berg beklimmen.

Rouwen combineert gevoelens van overweldigend verdriet met wanhoop en het zuigt alle energie weg. Woede daarentegen geeft soms energie. Die woede kan zo intens zijn, dat je jezelf misschien niet eens herkent. Gescheiden mensen kunnen in razernij uitbarsten. Volgens Fisher noodzakelijk om emotionele afstand tot je ex te krijgen.

4. Neem alle emoties serieus

In mijn donkerste dagen heb ik het meest gehad aan het advies van een collega. Ze zei: ‘Op een zwaar moment stel ik me altijd voor dat ik een monnik ben in een dunne jurk die boven op een berg in de snijdende wind staat. Het heeft geen zin om me te verzetten tegen de wind. Ik kan wel denken: ik ben een monnik boven op een berg in de snijdende wind. Hier sta ik, ik kan niet anders.’

De Amerikaanse hoogleraar Brené Brown onderzocht wat mensen karakteriseert die goed met lastige situaties om kunnen gaan. Ze ondervroeg honderden mensen over de tegenslagen in hun leven. De meeste mensen bleken bij tegenslag dat te doen wat dieren ook doen in een noodsituatie.

Lees ook: Hoe negatieve emoties je juist gelukkiger kunnen maken

Ze vechten, vluchten of bevriezen. Maar de veerkrachtige mensen in Browns onderzoek, de mensen die goed met tegenslag konden omgaan deden geen van deze drie dingen. Ze deden iets anders: ze voelden. Ze bleken niet bang te zijn voor negatieve gevoelens. Ze waren, om mijn collega aan te halen, die monnik op de berg. Ze voelden de koude wind maar lieten zich er niet door omver blazen.

De meeste mensen zijn niet gewend om ingewikkelde, onplezierige emoties uit te zitten. Wie wil nou wel verdriet of woede voelen? Volgens Brown is het belangrijk om alle emoties serieus te nemen, ook de minder plezierige, omdat ze ons laten zien dat er iets niet goed zit. Je hoeft volgens haar niet eens te weten welke emotie het is of waar die emotie vandaan komt. Als je ‘m maar voelt.

5. Laat los

‘Heel wat pijn ontstaat omdat we ons te lang vastklampen aan iets wat we moeten loslaten,’ zegt Fisher. En: ‘Iemand die nog met grote regelmaat over zijn ex praat, heeft die persoon nog niet kunnen loslaten.’ Toch is dat de laatste van de zes moeilijkste stappen. Zodra je je weer wat beter over jezelf gaat voelen, krijg je ook de energie die nodig is voor de volgende etappe van de reis: een groter gevoel van eigenwaarde en verandering.

In deze fase wil je begrijpen waarom je relatie eindigde. Als je snapt waarom het mis ging, kun je hopelijk leren hoe je het in de toekomst anders gaat doen. Fisher noemt het een fase van rebellie waarbij je andere keuzes gaat maken in het leven. Een soort novemberstorm waarbij al het dode hout wordt weggeblazen.

6. Terugkijken op wat er is gebeurd

Vanaf het allereerste begin probeerde ik te begrijpen wat er was gebeurd. Eindeloos wandelde ik met vriendinnen door de polder of schreef ik dagboeken vol om te kunnen duiden wat me was overkomen. Ik wilde zo graag weten waar het mis was gegaan, wat er mis was gegaan en wat mijn aandeel hierin was geweest. Pas later begreep ik dat je dat in die eerste weken en maanden nog helemaal niet kunt begrijpen.

Omkijken en evalueren kun je pas doen als je wat hoger op die berg bent, zegt Fisher. Pas als je wat afstand hebt kunnen nemen, volgt een fase van rebellie waarbij je andere keuzes gaat maken in het leven. Ook als je er niet om hebt gevraagd, heb je een tweede kans gekregen om je leven anders in te richten. Maar dat besef heeft tijd nodig, net als alle andere stappen in dit proces.

7. Neem je verlies

Het beste advies dat ik kreeg, kwam van mijn buurman in Amsterdam. ‘Neem je verlies,’ zei hij. En hij verwees daarbij naar de wereld van het voetbal. Tot dezelfde conclusie kwam ook de schrijfster Nora Ephron. Ze was hoogzwanger toen ze verlaten werd door haar man, de Watergate journalist Carl Bernstein. Ze schreef er een humoristisch boek over – ‘Heartburn’.

Lees ook: Waarom je je ex niet moet vergeten

Jaren later keek ze terug op die scheiding in haar boek ‘Daar staat mij niets van bij’ en schreef ze: ‘De beste scheiding is er een zonder kinderen. Waarbij je gewoon de deur uit kunt lopen zonder om te kijken, zoals ik de eerste keer deed. (…) Toen mijn tweede huwelijk eindigde was ik kwaad, gekwetst en in shock. Nu denk ik: wie kan er nu wél trouw zijn als je jong bent? Dingen gebeuren nou eenmaal. Ik heb het overleefd. Uiteindelijk denk ik dat je jezelf er maar gewoon overheen moet proberen te zetten.

Scheiden voelt alsof het eeuwig duurt en dan op een dag zijn je kinderen ineens volwassen, gaan het huis uit en beginnen hun eigen leven. En behalve heel af en toe heb je nooit meer contact met je ex. Inmiddels ben ik langer gescheiden dan ik ooit getrouwd was. Heel lang was gescheiden zijn het belangrijkste in mijn leven. En nu niet meer.’

8. Het komt goed, ooit

Liefdesverdriet is niet alleen verdriet over de voorbije relatie, maar ook angst dat dit verdriet nooit meer voorbij gaat. Toch zijn er heel veel onderzoeken waaruit blijkt dat mensen veel sterker zijn dan ze denken. In de praktijk blijken we allemaal prima overlevers, die zich heel goed kunnen aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Dat blijkt ook uit een groot Engels onderzoek waarbij tienduizend mensen tussen de 16 en 60 jaar gedurende twintig jaar werden gevolgd.

Ook leuk: Liefde of lust: hoe herken je het verschil?

De onderzoekers wilden weten welke tegenslagen mensen meemaakten en hoe lang het duurde voor ze daar weer bovenop kwamen. De grootste en meest langdurige impact had het verliezen van je baan als je kostwinner was. Zelfs als mensen een nieuwe baan hadden gevonden, bleven ze verdrietig over het eerdere verlies. Maar mensen die ervoor kozen om te scheiden waren 5 jaar na de scheiding significant gelukkiger dan voor de scheiding, al gold dat iets vaker voor vrouwen dan voor mannen.

Ook psycholoog Daniel Gilbert, van de Harvard-universiteit, ontdekte dat we niet alleen meer verdriet aankunnen, maar dat we verdriet helemaal niet goed kunnen voorspellen. Emotioneel tijdreizen noemt hij het. Voorspellen hoe we ons in de toekomst zullen voelen. We weten heel goed dat we ongelukkig worden van een verbroken liefdesrelatie, zegt Gilbert, maar we overschatten systematisch hoe lang we ons daar slecht over voelen en hoe intens onze gevoelens zullen zijn. Zijn conclusie: het is wel erg, maar nooit zo erg als je van tevoren denkt.

Luister ook: Bedrock Talks: over (het níét zoetsappige) zelfliefde met selflove-expert Nadja van Osch

Het gevoel dat er misschien nooit meer van je wordt gehouden kan overweldigend zijn na een scheiding. Maar om een nieuwe liefde te vinden, moet je eerst van jezelf houden. Belangrijk in het proces van genezing is om te leren houden van jezelf. Belangrijk daarbij is dat je erop vertrouwt dat het goedkomt. Die mensen die langs de zijlijn van het moeras staan te roepen dat het goedkomt, die hebben uiteindelijk gelijk. De beloning is het onmetelijke gevoel van vrijheid dat je staat te wachten wanneer je na een aantal jaar de top van die berg hebt bereikt.

Maar minstens zo belangrijk is een doel hebben voor de rest van je leven. Misschien heb je het idee dat je je beste jaren achter je hebt. Maar je zou ook kunnen denken aan Frank Sinatra, die op zijn tachtigste een plaat uitbracht met de titel: The best is yet to come.

Meer Bedrock

• Zo blijf je langer dan zes jaar (gelukkig) samen.
• Hoe slechte communicatie een relatie kan verpesten
• Een ongecompliceerde (open) relatie in 4 stappen – zo doe je dat