Marcelino Lopez Psyche 8 mei 2016, 10:41

Leestijd: 7 minuten

Boodschap voor piekeraars: waarom nadenken nooit levensproblemen oplost

Oók als je met een lekkere cappuccino op je comfortabele bank naar je favoriete serie kijkt, kun je intens lijden door niets anders dan je eigen gedachten. De lijst met denkbeeldige dingen die alleen vandaag al mis kunnen gaan, is (letterlijk) oneindig. En daarbij komen we meteen bij de kern van mijn betoog: onze gedachten kunnen in korte tijd meer problemen, ademnood en stress veroorzaken, dan ze kunnen oplossen. Besef je dat jouw collega’s op dit moment misschien over je roddelen? Weet je wel zeker dat jouw partner niet stiekem een affaire heeft? Die eieren in je koelkast; waarom zou daar geen salmonella in zitten? Het vliegtuig waarmee je binnenkort vliegt; wie garandeert dat die niet zal neerstorten? En hebben we het al gehad over de bankencrisis, de toenemende terreurdreiging en het feit dat de technologische vooruitgang jouw baan op termijn mogelijk gaat inpikken?

Hardnekkige piekeraars herkennen bovenstaande gedachtenkronkels vast. Voor hen is het misschien een troost te weten dat we er állemaal door geplaagd worden. Ons brein is namelijk niet geëvolueerd om ons gelukkig te maken, maar ons te helpen overleven. Het is een probleemoplosser en alarmsysteem ineen, gemaakt om ons voor de gevaren van het leven te behoeden (en ondertussen een paar nakomelingen te creëren). We proberen daarom, bewust of onbewust, constant met onze gedachten de toekomst te bezweren.

Mensen zijn denkverslaafd

Onderzoek laat zien dat mensen minstens de helft van de tijd bezig zijn met dagdromen, piekeren en tobben en dat het precies die ongecontroleerde, innerlijke monoloog is die ze ongelukkig maakt. Hoe meer de hersenen in het verleden aan het graven zijn of de toekomst proberen te beheersen, hoe meer de aandacht verschuift naar de zaken die níet goed gaan in ons leven.

Lees ook: Een simpele manier om problemen makkelijker op te lossen

Let er maar eens op. Ons denken lijkt op een uit de hand gelopen oplossingsstrategie: we maken ons zorgen over zaken waar we geen invloed meer op hebben óf we maken ons zorgen terwijl we gewoon actie kunnen ondernemen om het probleem op te lossen.

Niet vreemd dat één op twintig mensen zoveel last van piekeren en nervositeit heeft dat psychologen spreken van een gegeneraliseerde angststoornis (GAS). Daarbij is iemand voortdurend gespannen, tobbend over werk, studie, kinderen liefde, toekomst. Hardnekkig piekeren kan leiden tot depressies, slecht slapen en andere klachten.

En de kans op spontane genezing blijkt helaas niet meer dan 15%. Het is goed om actief iets aan het gepieker te doen dus. Met de nadruk op ‘doen’, want nadenken leidt meestal tot nog meer nadenken. Het houdt zichzelf – en de bijhorende pijnlijke emoties – in stand.

In theorie is het zo simpel

De oplossing tegen overmatig nadenken is in theorie niet ingewikkeld. Niemand die het beter verwoordde dan de veertiende Dalai Lama. Als jij een piekeraar bent, is het goed om deze uitspraak alvast in je oren te knopen: “Of jouw specifieke probleem is op te lossen, zodat je je er geen zorgen over hoeft te maken. Of je probleem is onoplosbaar, zodat het geen zin heeft je er zorgen over te maken.”

Ook interessant: Problemen met slapen? Alles wat je wilt weten over een goede nachtrust

Je bent niet onder de indruk? Toch is zijn uitspraak niet zo’n dooddoener als het op het eerste gehoor klinkt. Hij klopt namelijk. Hoe lang je ook over je problemen nadenkt, klaagt of fantaseert, uiteindelijk komt het neer op het simpele onderscheid van meneer Lama: ofwel je kunt iets aan je situatie doen en dan zul je gewoon moeten doen waar de situatie om vraagt (inclusief het tijdelijke ongemak dat daarbij hoort te accepteren), ofwel je kunt er echt niets aan doen zodat je het piekeren alleen maar bijdraagt aan je lijden.

Afwas in de gootsteen

Neem het simpele voorbeeld van de afwas die al een week in de gootsteen staat. Je kunt urenlang nadenken en praten over de afschuw die je voelt, het helpt niks. De twee oplossingen die jou van dat lijden afhelpen zijn simpel: óf je accepteert dat de afwas er staat, óf: je gaat afwassen. Voor andere problemen gaat dit ook op.

Je bent bang een praatje te houden op een congres. De dokter zegt dat je moet stoppen met roken. Je wilt je verkering vertellen dat je het niet meer ziet zitten. Hoe lang je namelijk over het probleem piekert, hoe lang je ook in therapie gaat, hoeveel je er ook over praat en nadenkt, hoe lang je ook mediteert: je neemt een beslissing en doet iets, óf je laat het los.

Gedachten in cirkeltjes

De piekeraar is bij uitstek iemand die niet naar dit inzicht leeft. Zijn gedachten blijven in cirkeltjes draaien, omdat hij ooit (bewust of onbewust) de conclusie heeft getrokken dat het nutteloze piekeren behulpzaam is. Als je na dagen tobben een goed cijfer haalt voor je tentamen kun je misschien denken dat je dit goede resultaat mede aan het gepieker te danken hebt.

Dit soort associaties houden de piekermolen in stand. Psychologen zien piekeren als een disfunctionele oplossingsstrategie. In de woorden van hoogleraar Psychologie Kees Korrelboom: ‘Niet alleen is de veronderstelde relatie tussen piekeren en het uitblijven van problemen slechts schijn, het piekeren kost ook veel.

Must read: Is de mens wel gemaakt om constant gelukkig te zijn? Evolutionaire psychologie zegt van niet

Zo veroorzaakt het spanning, terwijl de angsten waarvoor het gepieker oplossingen zou moeten bieden er juist door worden in stand gehouden. Tenslotte belemmert piekeren, door zijn circulaire en niet doelgerichte karakter, het vinden van concrete oplossingen in situaties waar dat wel degelijk mogelijk zou zijn.’ Waarom is het eigenlijk zo lastig om de nutteloosheid van het gepieker te doorzien?

Ons brein kan praktische problemen oplossen, geen levensvragen

De voordelen van nadenken zijn er uiteraard ook. Sinds wij mensapen hebben leren nadenken, staan we aan de top van de evolutieladder en hebben we tal van nuttige dingen uitgedacht zoals agenda’s, vliegtuigen, koffiekoppen en chocolademuffins. Ons brein is prima geschikt om spullen in elkaar te knutselen en praktische problemen op te lossen.

Als jij bijvoorbeeld op vakantie naar Polen wilt, kun je vandaag nog een stappenplan uitdenken om daar te komen. Je vraagt vakantiedagen aan op je werk, checkt internet voor een goedkope vlucht, boekt alvast een paar nachten in een leuk hotel, vraagt je Facebook-vrienden waar je naartoe moet, enzovoorts. Jouw brein is gemaakt om vakanties te plannen en te evalueren of je ondertussen dichter bij je bestemming komt, maar als het gaat om het beantwoorden van complexe levensvragen raakt het in de knoop. Jouw denken laat je dan volledig in de steek.

Je komt er nooit achter

Over sommige vragen kun je namelijk je hele leven mijmeren zonder bevredigend antwoord te krijgen. Wat is de zin van het leven? Waarom ben ik hier? Is mijn partner de ware? Dit soort vragen zijn misschien leuk tijdverdrijf, maar verlies jezelf er niet in. Je kunt jezelf net zo goed afvragen waarom een roos een roos is.

Wat denkt een koe? Heb ik een dubbelganger die precies hetzelfde denkt als ik? Hoeveel vogels vliegen er op dit moment over de Noordzee? Zelfs als de vraag al een antwoord heeft, je komt er waarschijnlijk nooit achter!

Geen enkele garantie

Ook als het gaat om belangrijke levensbeslissingen kun je eindeloos nadenken zonder één stap verder te komen. Voor welke baan, woning, partner of koffiezetapparaat moet je gaan? Hoeveel plusjes en minnetjes je ook zet, hoeveel nachten je er ook over slaapt: er is geen enkele garantie dat jouw keuze goed zal uitpakken.

Je zult af en toe een wilde gok moeten nemen om pas later te kunnen evalueren. En dan nog: het zou best kunnen dat je in een andere baan, met een andere partner, nog beter af was geweest. Daar kom je toch nooit achter. Je kunt genomen beslissingen helaas nooit eerlijk en objectief vergelijken met niet genomen beslissingen waarvan je de gevolgen niet kent.

We hebben er maar mee te dealen: onzekerheid is ons levenslot, en het is bevrijdend dat te erkennen. Piekeren kun je zien als vergeefse en uitputtende poging om vooraf antwoorden te krijgen op vragen die pas achteraf beantwoord kunnen worden.

Meer psychologie?

• De psychologie achter waarom sommige mensen minder zin hebben in seks
• Leer (alles) over de psychologie met deze crash course
• De psychologie achter waarom we van extréém foute films houden